Türk dergiciliği ve Kümbet

Dergiler fikir, sanat, kültür ve edebiyat gibi çeşitli konularda okuyucularına zengin bir içerik sunan kitle iletişim araçlarıdır. Bilimsel içerikli ilk dergi Ocak 1665 yılında Fransa''da yayımlanan Âlimler Dergisi''dır. Bizde ise, sanat ile ilgili ilk yazıların yayınlandığı Serveti Fünun dergisi 1891''de II. Abdülhamit devrinde yayınlanmıştır. Serveti Fünun''dan sonra 1909''da Musavver Hale dergisi de kültür sanat yazılarına yer vermiş, 19 Şubat 1932''de Halkevleri kurulmuştur. Halkevlerinin kuruluş amacı Cumhuriyet''in ilânıyla başlayan yenilik hareketlerini, Atatürk ilke ve devrimlerini geniş halk kitlelerine benimsetmek ve halk kültürünü araştırmaktır. Halkevlerine bağlı kültür sanat dergileri yayınlanmaya başlamıştır. Bu dergiler, Türkiye''nin birçok yerindeki halkbilim ürünlerini toplayıp tanıtmak yolunda çok yararlı yayınlar yapmışlardır.

İstanbul Eminönü Halkevi''nin 1929-1942 yılları arasında çıkardığı ''Halk Bilgisi Haberleri'' dergisi Halkevleri dergilerinin önde gelenlerindendir. 1927-1948 yıllarında İzmir Halkevi''nin çıkardığı ''Fikirler'', 1932-1951 yılları arasında Bursa Halkevi''nin çıkardığı ''Uludağ'', 1932-1941 yılları arasında Yozgat Halkevi''nin çıkarılan ''Bozok'', adını Atatürk''ün verdiği ve Ankara Halkevi''nin 1933-1950 yılları arasında çıkardığı ''Ülkü'' ön plana çıkmıştır. Kayseri Halkevi tarafından 1932-1950 yılları arasında çıkarılan ''Erciyes'', 1933-1950 yılları arasında Balıkesir Halkevi''nin çıkardığı ''Kaynak'', 1933-1935 yılları arasında Manisa Halkevi''nin çıkardığı ''Yeni Doğuş'', 1934-1950 yılları arasında İsparta Halkevi''nin çıkardığı ''Ün'', 1935-1936 yıllarında Bafra Halkevi''nin çıkardığı ''Altınyaprak'', 1936-1938 yıllarında Merzifon Halkevi''nin çıkardığı ''Taşhan'', 1937-1946 yılları arasında Denizli Halkevi''nin çıkardığı ''İnanç'', 1937-1950 yılları arasında Malatya Halkevi''nin çıkardığı ''Derme'' ve 1938-1946 yılları arasında Çorum Halkevi''nin çıkardığı ''Çorumlu'' Anadolu Türk halk kültürünü su yüzüne çıkaran Türk dergiciliğinin yüz aklarıdır.

Halkevleri, 1951 yılında kapatılmıştır. Halkevlerinin kapatılmasıyla bu kurumlara bağlı dergiler de yayımlarına son vermek zorunda kalmışlardır. Halkevlerinin kapatıldığı yıl Türk Dil Kurumu''nun yayıma başlattığı ''Türk Dili'' dergisi, 71 yıldır yayımını sürdüren tek kurum dergisidir.

Bunların dışında hiç bir kuruma bağlı olmadan Yeni Cumhuriyet''in verdiği özgürlükçü bir anlayışla Zekeriya Sertel tarafından Mart 1926-1931 yılları arasında çıkarılan ve Nazım Hikmet''in ilk şiirlerini yayımladığı Resimli Ay, Türk dergiciliğinin önemli bir dönüm noktasıdır. Resimli Ay 1931''de kapanınca Fikret Adil, ''Artist'' adlı fikir, sanat ve edebiyat dergisi çıkarmıştır. Bu dergi cumhuriyet döneminde Latin harflerinin 1 Kasım 1928''de kabulünden sonra çıkan ilk kültür sanat dergisidir. 1933 yılında Hıfzı Oğuz Bekata tarafından Ankara''da çıkarılmaya başlanan ''Çığır'' 1948 yılına kadar çıkma başarısı göstermiştir.

1933''te Yaşar Nabi''nin çıkardığı ''Varlık'' dergisi ise halen varlığını sürdüren önemli bir dergidir. Ocak 1978''den itibaren Kayseri Kültür ve Turizm Derneği adına Âlim Gerçel tarafından çıkarılan ''Erciyes'', Türk Dünyasının önde gelen sanat ve edebiyat dergileri arasında yerini korumaktadır. 1936 yılında Necip Fazıl Kısakürek''in çıkarmaya başladığı ''Ağaç'' dergisi de fikir ve sanat alanında büyük etki yaratmıştır. ''Büyük Doğu'', Necip Fazıl Kısakürek tarafından 1943-1978 yılları arasında yayımlanan sanat ve düşünce dergisidir. ''Markopaşa'', Sabahattin Ali, Aziz Nesin ve Rıfat Ilgaz''ın 1946-1948 yılları arasında toplumcu gerçekçilik görüşüyle yayınladıkları önemli bir mizah dergisidir. 1948-1956 yılları arasında Avni Dökmeci tarafından çıkarılan ''Kaynak'' sanat dergisi, 1948''de Orhan Veli tarafından çıkarılan ''Yaprak'' dergisi, 1 Haziran 1950''de Orhan Veli''nin son sayıyı yayınlayabilmek için paltosunu satmasının ardından kapanışıyla edebiyat dünyasında buruk bir anı bırakan önemli dergilerdendir.

16 Mart 1950''de "Düşünce ve sanat" dergisi olarak Ankara''da çıkarılan Hisar, 1960''ta Cemal Süreya tarafından yayımlanan Papirüs, İş Bankası''nın, Mehmet Önder yönetiminde 1988-1998 yılları arasında 40 sayı yayımladığı ''İş Bankası Kültür Sanat Dergisi'' de Türk dergiciliğine damgasını vurmuş önemli dergilerdendir.

1989 yılında yayın hayatına başlayan Halk Bilimi ağırlıklı ''Millî Folklor'' Uluslararası Kültür Araştırmaları Dergisi; 1994 yılından beri Ankara''da çıkan ve 2008 yılından itibaren Uluslararası Kıbrıs Üniversitesi bünyesinde, uluslararası hakemli dergisi olarak yayımlanan ''folklor/edebiyat'' dergisi; Hayrettin İvgin''in yönetiminde Kültür Ajans Yayınları tarafından 1909''dan beri yayımlanan Bilimsel Eksen Uluslararası Hakemli Dergi, yine Kültür Ajans tarafından 2008''den beri Türkçe, Rusça, İngilizce olarak yayımı sürdürülen Halk Bilimi ağırlıklı Kültür Evreni Uluslararası Hakemli Dergi, Türk dergiciliğinin yüz akı olarak Türk halk kültürüne hizmetlerini sürdürmektedir.

Dergi yayınlamak sabır, sebat ve tahammül ister. Binbir zorlukla Anadolu''da yayımını sürdüren kültür, sanat ve edebiyat dergileri bulunmaktadır. Bunlardan biri de 1999''da Tokat''ta yayıma başlayan, Tokat Şairler ve Yazarlar Derneği (TOŞAYAD) kurulması üzerine büyük bir özveriyle yayımlanan ''KÜMBET'' dergisidir.

Tokat, Anadolu''nun kültür ve sanat bakımından en zengin kentlerinden biridir. Mevlâna''nın, Hacı Bektaş Veli''nin, Evliya Çelebi''nin övgülerini kazanmış bir kültür merkezidir. "Alîmler konağı, fazıllar yurdu, şairler yatağı" sözleriyle Büyük Mutasavvıf Hacı Bektaş-ı Veli özetler. Tokat''ta çok sayıda kültür adamı, halk ozanı, şair ve yazar yetişmiştir. Yedi ulu ozandan biri olan Kul Himmet Tokatlı''dır. İbn-i Kemâl, Kani, Cenabi, Molla Lütfi, Molla Hüsrev, Şemsettin Sivasi, Sabuhi, İhyâ, Zileli Ceyhuni, Zileli Talibi, Tokatlı Nuri, Cahit Külebi, Mustafa Necati Sepetçioğlu ve daha niceleri eserleriyle yaşayan bu toprakların değerleridir. Ayrıca, İstiklal Marşı Şairi Mehmet Akif Ersoy''un annesi Hacce Emine Şerife Hanım Tokat''ta doğmuştur. Bayrak Şairi Arif Nihat Asya''nın babası Ali Ziver Efendi de Tokatlı''dır. Tokat''tan tüm dünyaya açılan kültür penceresi KÜMBET dergisinin Türk kültür ve sanatını aydınlatma konusunda bugün olduğu gibi yarın da üzerine düşen görevi yapması en büyük dileğimizdir. Sanatın kalbinin taşrada attığı gözardı edilmemeli, taşradan gelen kültür sanat sesleri önemsenmelidir.