Türk soyundan ol veya olma, Türkiye’den gittikten sonra “Türk” diye anılıyorsunuz. Eğer yabancı ülkede askerlik mesleğine geçmişseniz ve hele savaşlarda yararlılık veya canilik göstermişseniz, “Müthiş Türk” veya “Gaddar Türk” diye adınız çıkıyor.
"Türk" Lakaplı Hollandalı Bir Subay: Raymond Westerlıng yeni yayınlandı. (Derleyen ve Yayına Hazırlayan:Rıfat N. Bali, Libra Kitap yayını, 79 s.)
Rıfat N. Bali, “Takdim”inde Kitaba dair şu bilgileri veriyor:
“Bu kısa çalışma Türkiye'de hiç tanınmamış, Hollanda'da ise çok tanınmış İstanbullu bir Levanten ailenin ferdi olan Raymond Westerling'in hayat hikâyesidir. Raymond Westerling, Endonezya'nın bağımsızlık mücadelesi sırasında Hollanda Özel Kuvvetler Subayı olarak asilere karşı yürüttüğü askerî harekâtta çok sayıda yerli asiyi öldürmüş olmaktan ötürü Hollanda'da adı ya ‘savaş suçlusu’ veya ‘kahraman’ olarak anılmaktadır. Hollanda'da ‘Türk’ veya ‘Müthiş Türk’ lakabıyla anılmasının sebebi ise İstanbul doğumlu olması hasebiyle askerî hayatı sırasındaki acımasız ve sert tavrının Batı âleminde Türklere atfedilen ‘gaddarlık’ vasfını hatırlatmasından ileri gelmekte. Bu çalışmada Westerling'in İstanbul yılları kendi ağzından yer almakta, İstanbul'dan ayrıldıktan sonraki hayatını ise özet bir şekilde aktarmaktayım.”
Levantenler, Osmanlı topraklarına yerleşmiş, çoklukla ticaretle uğraşan Fransız-İtalyan kökenli Katoliklerdir.
Levantenlerin Türkiye’de ayrı bir yeri vardır. Rıfat N. Bali, Raymond Westerling’i anlatırken, Levantenler bahsine de giriyor.
Raymond Westerling 1919 İstanbul doğumlu. 1987’de hayatını yitiriyor. Hollanda'da Endonezya'daki askerî faaliyetlerini konu eden bir film bile çevrilmiş, hakkında yüksek lisans tezi hazırlanmış. Tezi hazırlayan Frederik Willems, Aralık 2008 tarihinde Toplumsal Tarih dergisinde ve Today's Zaman gazetesinde Westerling'in hayatı hakkında bir kitap yazdığını ve İstanbul'da geçirdiği yıllar hakkında ek bilgi aradığını yazmasına rağmen bir cevap veren olmamış. Hâlbuki Westerling, 1952 yılında, hatıralarının, önce Felemenkçesini, sonra Fransızca ve İngilizcesini yayınlanmış. Sonra Hürriyet gazetesinde, 27 Ocak-4 Nisan 1952 tarihleri arasında, Türkçe tercümesi tefrika edilmiş.
Raymond Westerling 1941 yılına kadar İstanbul'da yaşıyor. 22 yaşında, annesini, babasını ve ablasını geride bırakarak doğduğu topraklardan ayrılıyor.
Westerling, zengin Levanten ailenin çocuğu. Levanten oluşu bir tarafa, “zenginliği” de, onu farklı bir zeminde tutuyor. Bu zemini de onun İstanbul hatıralarında okuyoruz.
***
Rahime İpek Taşkın’ın yüksek lisans tezi “Modern Osmanlı'dan Erken Cumhuriyet Dönemine Mağazacılık ve Orosdi-Back Mağazalarının Kuruluşu ve Gelişimi”, “Orosdi-Back Mağazaları” adıyla yayınlandı. (Libra Kitap yayını, 177 s.)
Eser, bize, Osmanlı’nın son dönemlerinde ticarî hayata dair ip uçları veriyor.
Biz Resimli Kitap dergisini yeni harflere aktarırken 24. sayısından (Eylül 1326 [Eylül 1910]) itibaren karşımıza “Orosdi-Back Ticarethânesi” reklamı çıkmaya başlamıştı. Başka dikkatimi çeken de dergiye reklam veren ticarethanelerin çoğunun yabancı isim taşımalarıydı.
Orosdi-Back mağazası, ilk olarak 1855 yılında, Adolphe Orosdi ve Hermann Back’in teşebbüsleriyle “Ömer Efendi Giyim Mağazası” adıyla Galata’da faaliyete geçiriliyor. Kısa sürede geniş bir coğrafyada şubeler açılıyor.
Aslen Macar Yahudisi olan Orosdi ve Back aileleri, 1848 Macar İsyanı'na kadar Avusturya vatandaşı olarak Viyana'da yaşamışlar. Her iki aile de evlilik yoluyla birbiriyle kaynaşmışlar. İstanbul'a yerleştikten sonra Galata'nın tanınmış bankerlerinden olan ve aynı zamanda Orosdi-Back mağazalarının fikir babası sayılan Adolphe Orosdi'nin kız kardeşi Antoinette Orosdi, Maurice Samuel Back ile evlenmiş ve her iki aile arasında akrabalık bağı kurulmuş.
Orosdi-Back mağazaları, çok yönlü bir pazarlama politikası uyguluyor. Reklam, ürün, müşteri ve reyon odaklı geliştirilen pazarlama stratejileri sayesinde yüz yıldan uzun bir süre mağazacılık sektöründe ayakta kalmayı başarıyor.
“Orosdi-Back Mağazaları” kitabı bize yakın tarihin iktisadî faaliyetlerine dair dönemi anlamada önemli bir kaynak.
Size, Orasdi-Back’in nasıl reklam yaptığının bir örneğini, Resimli Kitap’ta ilk çıkan reklamından bir bölüm vereceğim:
“OROSDI-BACK TİCARETHANESİ / İstanbul'da Bahçekapısı'nda Ömer Efendi Hanı / Dersaâdet'te emtiasının ehveniyet ve metânetiyle iştihâr etmiş en cesîm ticarethânedir. / ETABLISSEMENTS OROSDI-BACK / Mezkûr ticarethânede mevâdd-ı âtiyeden hüsn-i intihâba lâyık ve pek mebzûl çeşitler bulunur. (…) Ahz u itâda emniyet-i kâmileye mazhar olmak isterseniz daima Orosdi-Back Ticarethânesi’ne müracaat etmelisiniz.”
