Kitap

Türk’üm diyen herkesin

kitaplığında bulunsun

+++++++++++++

Türkiye’de çoğunlukla ilim ve akademi çevreleri dışında “mitoloji” denildiğinde akla Yunan mitolojisi gelir. Mitolojinin Yunan kültürüne ait bir unsur olduğu sanılır. Niye böyle bir algı oluşmuş olduğu ayrı bir tartışma konusudur. Halbuki her milletin kendilerine ait mitleri ve bundan kaynaklı az veya çok bir mitolojileri mevcuttur. Türk milleti de bu alanda zengin milletler arasındadır. Ancak bu sahada toplum olarak Yunan mitolojisi kadar Türk mitolojisinden haberdar olmadığımız da acı bir gerçektir. Neyse ki binlerce yıllık birikimden süzülen bu kültürel zenginliğimizi geçmişten geleceğe taşıyan ve onların yok olup gitmesini önleyen paha biçilmez çalışmalar yüreğimize su serpiyor. Prof. Dr. İbrahim Dilek’in “Türk Mitoloji Sözlüğü” adlı kapsamlı çalışması da onlardan biri. İlk baskısı ilim ve kültür çevrelerinde büyük ilgi gören eserin 1088 sayfa gözden geçirilmiş yeni baskısı Türk Dil Kurumu Yayınları tarafından okurla buluşturuldu.

Bu çalışma, Prof. Dr. Dilek’in daha önce hazırlamış olduğu “Resimli Türk Mitoloji Sözlüğü (Altay/Yakut-2015)” adlı eserin bütün Türk boylarının mitolojik unsurlarını içine alacak şekilde genişletilmiş hâli. Türk Mitoloji Sözlüğü yaklaşık 3.800 madde başı ihtiva etmekte. Sözlükte yer alan madde başlarının yanında verilen kısaltmalarla, ilgili maddenin hangi Türk boy veya topluluğuna ait olduğu belirtiliyor. Eserde yirmi üç Türk boy ve topluluğunun mitolojilerine ait maddeler mevcut.

Ülkemizde bu alanın öncülerinden Bahaeddin Ögel'in “Türk Mitolojisi (1971)” adlı eserinin, Türkiye'deki mitoloji çalışmalarını kendisinden önce ve sonra olmak üzere ikiye ayırdığına vurgu yapan Prof. Dr. Dilek, “Hiç şüphe yok ki, bu satırların yazarı da dâhil olmak üzere bugün Türk mitolojisi hakkında konuşup yazanlar rahmetli Ögel'e çok şey borçludur. Ögel hocanın şahsında, yaptıkları muazzam çalışmalarla Türk mitoloji araştırmalarına katkı sağlayan herkese minnettar olduğumu ifade etmek isterim” diyerek kendi çalışması hakkında şunları söylüyor:

Elinizdeki sözlüğü tamamlanmış bir eser olarak kabul etmek mümkün değildir. Tam anlamıyla, belki bir komisyon tarafından hazırlanacak/hazırlanması gereken bir sözlüğün elinizdekinin birkaç katı hacimde olacağından hiç şüphem yok. Bununla birlikte bu çalışmanın ileride daha kapsamlı olarak yapılacak çalışmalara hem metot hem de muhteva bakımından bir zemin hazırlayacağı kanaatindeyim. Sözlüğün benim açımdan tamamlanmamış olmasının çeşitli nedenleri vardır. Bunların en önemlisi dil meselesidir. Her şeyden önce Türk mitolojisiyle ilgili olarak Türkçenin bütün lehçe ve şivelerinde yazılmış olan irili ufaklı kaynaklar mevcuttur ve bunların hepsine ulaşılıp istifade etme imkânı bulunamamıştır. Ayrıca Rusça başta olmak üzere yabancı dillerdeki kaynakların zenginliği ve bunların (özellikle birincil kaynakların) büyük kısmının Türkiye Türkçesine tercüme edilememiş olması yalnız benim değil, Türkoloji çalışan birçok bilim insanının önündeki en büyük engeldir.

Sözlükte kullandığım malzemelerin büyük kısmı başka bilim insanlarının çalışmalarından derlenmiştir. Son 200 yıl içinde Türk mitolojisi ile ilgili dağınık ama hacimli bir literatürün oluştuğu muhakkaktır. Bu literatür içinde ulaşamadığım veya farkına varamadığım kaynaklar elbette olmuştur. Benim kuşağım. 1990'lı yıllarda eski SSCB ve yeni Rusya Federasyonu sınırları içinde bulunan Türk yurtlarındaki kaynaklara ulaşmanın zorluklarını çok iyi bilir. Şimdi bu kaynakların ve daha fazlasının DP’lerinin elektronik ortamlarda ulaşılabilir olduğunu görmek, bir bilim insanı olarak beni hem imrendiriyor hem de Türkoloji adına yapılacak çalışmaların geleceği bakımından sevindiriyor. Bu nedenle ileride yapılacak araştırmaların, sözlüğün eksikliklerini, varsa hatalarını gidereceğine ve Türk mitolojisi araştırmalarını daha ileriye taşıyacaklarını ümit ediyorum.

Hazırladığım sözlük, akademik bir çalışma olmasına rağmen mümkün olduğu kadar genel okuyucu kitlesini de dikkate aldığımdan açık ve anlaşılır bir dil kullanmaya, bütüncül bir şekilde konuyu yorumlamak veya karşılaştırmalar yapmaktan uzak durmaya gayret ettim.

Türk mitolojisi üzerinde çalışanlar mitik unsurların zenginliği konusunda hemfikirdir. Bu zenginlik, elinizdeki sözlük başta olmak üzere, konuyla ilgili birçok çalışmayı daha baştan eksik kılmaktadır. Türk mitolojisine ait unsurlar değişik coğrafyalarda, değişik din ve inanç sistemlerine sahip, farklı kültürlerle kaynaşmış Türk boy ve topluluklarının "Türk mitik özü" hâlinde çok büyük ölçüde muhafaza edilmiştir. Bu mitik öz ya da mitik/mitolojik kimlik, Türk boy ve topluluklarını birbirine bağlayan en köklü ve en önemli bağdır. Madde başları incelendiğinde Sibirya'daki kamlık dinine inananlarla, İslâmiyeti, Hristiyanlığı, Museviliği veya başka bir dini benimseyen Türkler arasındaki en önemli bağın mitolojimiz olduğu; mitlerimizin coğrafya, yabancı kültürler ve inanç farklılıklarına rağmen kendilerini devam ettirme güçlerinin ne kadar büyük olduğu görülecektir. Yukarıda belirttiğim gibi sözlüğün Türk mitolojisinin büyüklüğünü ve zenginliğini ifade etmede eksik kalacağımı itiraf etmek isterim.

Türk Mitoloji Sözlüğü’nü kardeş mitolojilerin aynı karede bir araya geldiği bir aile portresi olarak düşünmek mümkün. Bir kez daha ifade etmek isterim ki Türk Mitoloji Sözlüğü, her bir maddesi tarafımdan yazılmış telif bir eser olmaktan çok uzaktır. Ancak, bu kitabı elinde tutan herkese samimiyetle ifade etmek isterim ki maddelerin altında künyeleri verilen bilimsel çalışmaları yapan bilim insanları, bu sözlüğün kapakta isimleri yazılmayan, görünmeyen yazarlarıdır. Ben, onların hasatlarını yığınlar hâline getirme cesaretini, belki de cüretini gösterdim. Asıl emek onlarındır.

++++

Türk Dil Kurumu Yayınları

(Tel: 0312 457 52 00)