Yemekleriyle Atatürk’ü kendisine hayran bıraktı

Araştırmacı yazar Naci Yengin, Manisalıların yakından tanıdığı, yaşadığı dönemin sembol isimlerinden ve Türkiye’nin üç ünlü aşçısından biri olan Dede Niyazi’nin hayatını ,“Atatürk’ün Aşçısı Dede Niyazi” adıyla kitaplaştırdı. "Dede Niyazi" adı Manisa ile sembolleşse de ünü Manisa sınırları içinde kalmamıştır. Dede Niyazi bu ününü Atatürk'le olan yakınlığına, aşçılığına ve nüktedanlığına borçludur. Dede Niyazi, Manisa’da yaşı 70 ve üzeri olanlar tarafından yakından tanınan ve hakkında çok değişik rivayetlerle anlatılan Bektaşi dedesi ve aşçıdır. Naci Yengin bu kitabında Atatürk'le Dede Niyazi arasında anlatıla gelen ve dilden dile günümüze kadar ulaşan bilgilerin peşine düşüyor. Bir insanın hayatını araştırmak ve onu yakından tanımaya çalışmanın aynı zamanda bir döneme tanıklık etmek olduğunu vurgulayan Naci Yengin Dede Niyazi ve çalışması hakkında şu bilgiyi veriyor:

Dede Niyazi'nin Osmanlı son döneminde başlayan aşçılığı ile ünü bütün ülkeye yayılmıştır. Cumhuriyetin ilk yıllarında Türkiye'de tanınmış üç aşçıdan birisi olan ve Dede Lokantası adıyla 1907 yılından itibaren hizmete başlayan Dede Niyazi'nin hayatı Manisalılar kadar Atatürk açısından da önemlidir.

Atatürk, Manisa'ya yedi kez gelmiş, bunlardan ikisinde (29 Eylül 1922 ve 26 Ocak 1931) Manisa Tren garında Manisalılara hitaben kısa bir konuşma yapmış, bir süre beklemiş fakat trenden inmemiştir. Atatürk Manisa'ya geldiğinde değişik sürelerle kalmış ve incelemelerde bulunmuştur. 10-11 Ekim 1925 ve 8-9 Nisan 1934 tarihlerindeki gelişlerinde ise geceyi Manisa'da geçirmiştir.

Atatürk'ün Manisa'ya gelişinde uğramadan gitmediği, yemeklerini yemeden Manisa'dan ayrılmadığı Dede Niyazi'nin yemeklerinin ünü tüm ülkeye yayılmıştır.

Dede Niyazi'nin lokantası o kadar önemlidir ki Atatürk gibi önemli konukları ağırlamış bir yandan da önemli bir kültür merkezi haline gelmiştir. Manisalılar kadar o dönemde Anadolu turnelerine çıkan sanatçı ve yazarlar İçin de çok uğrak yeri olan Dede Niyazi ve lokantası şehir için çok önem arz etmektedir.

Manisa'ya bir şekilde yolu düşen siyasetçi, devlet adamı, bürokrat, sanayici, esnaf, tüccar... Sanatçı-yazarların mutlaka uğradığı Dede Niyazi ve lokantasının ünü Manisa sınırlarını aşmış tüm ülkeye yayılmıştır. Dede Niyazi ile başlayan süreç oğlu Dede Mehmet (Mehmet Niyazi) döneminde de devam etmiştir. Mehmet Niyazi, aşçılığının yanı sıra Manisa'nın önemli siyasi ve sosyal simaları arasında da yerini almıştır. Yaşadığı yıllarda Demokrat Parti ve Adalet Partisi yönetiminde çok önemli bir yere sahip şahsiyetler arasında gösterilmektedir.

Atatürk'ün ve Manisalıların yakından tanıdığı, yaşadığı dönemin sembol isimlerinden birisi olan Dede Niyazi hakkında çok fazla bilgiye ulaşmak mümkün değilse de onu tanıyanların ve torunlarının anlattıkları üzerinden efsaneleşmiş hayatını araştırmak mümkündür. Dede Niyazi'nin hayatı bir yönüyle Balkanlardan Türkiye'ye gelmek zorunda kalan yüzbinlerce Türkün hikâyesini canlı tutmaktır.

Türk yurtlarının işgali ve Yunanistan tarafından zorla yurtlarından sürülen yüzbinlerce Türk'ün yaşadığı sıkıntılar, Dede Niyazi'nin aşçılık yapması; Manisa'ya her gelişinde Atatürk'e yemek pişirmesi çerçevesinde bazı bilgilere sahibiz. Dede Niyazi'nin torunları Niyazi Dede, Hacer Yılancı ve Duha Baran Hanım'la yapılan görüşmeler; Dede Niyazi'nin oğlu Dede Mehmet'in Adalet Partisi yıllarındaki faaliyetleri, Manisaspor sevgisi, şehrin sanayileşmesi, gelişmesi üzerine verdiği mücadeleler... Bölük pörçük bilgiler, hatıralar...

Sosyal tarih araştırmaları ve şahıslar üzerinden dönemin ortaya çıkarılma çabaları son dönemde daha çok önem kapanmaya başlamıştır. Şehirlerin tarihi, sosyal, kültürel, siyasi, iktisadi hayatının ortaya çıkarılması ulusal araştırmaları besler. Bu anlamda Dede Niyazi'yi araştırmak bir anlamda Balkanlardan Anadolu'ya göçleri araştırmaktır.

Manisa'ya büyük hizmetleri dokunmuş Dede Niyazi ve ailesinin hayatını ortaya çıkarmak amacıyla öncelikle aile fertleriyle daha sonra Dede Niyazi, Dede Mehmet ve Niyazi ailesini yakından tanıyan Manisalılarla görüşerek kısa bir aile tarihi yazmaya çalıştık.

Dede Niyazi'nin Bektaşi bir gelenekten geldiği ve Yunanistan'dan göçe zorlanan Türk ailelerinden birisi olduğu gerçeğini unutmadan başladığımız çalışmamızda öncelikle Yunanistan'da yaşayan Türklerin durumu kısaca anlatılmış ve göçler ortaya konulmaya çalışılmıştır.

Balkanlar ve Bektaşilik üzerinde kısaca durulmuş ve Dede Niyazi ve ailesinin Manisa'ya gelişleri, aile bilgileri fotoğraflarıyla birlikte verilmiştir. Çalışmamız bilimsel bir çalışma olmayıp Dede Niyazi ve ailesi, Dede Niyazi ve Atatürk arasında yaşanan hatıralar, Dede Niyazi'nin yemekleri ve tanıyanların anlatımlarıyla Dede Niyazi ile ilgili hatıralardan oluşmaktadır.

Çınaraltı Yayınları

Tel: (0212) 624 24 48