Uluslararası kamu hukukçusu değerli hocam Doç. Dr. Ceren Zeynep Pirim, Rusya''nın Ukrayna''ya operasyon başlattığı gün şöyle bir tweet attı:
"Demek ki, Montrö Sözleşmesi''ne dokunmayın diyenlerin bir bildiği varmış. Dertleri ulusal siyaset değilmiş. Montrö''yü tartışmaya açabilecek doğrudan/dolaylı her adımdan kaçınmak gerekir. Zamanında kayda geçen hukuk temelli tespit ve yorumlarımda bir gün haklı çıkmamayı umuyorum."
Sayın Pirim''in sözünü ettiği kayda geçen yorumları, Kanal İstanbul Projesi''yle ilgiliydi ve Pirim, itinayla ve tamamen hukuki bilgiler ışığında ortaya koyduğu tespitleriyle bu projeye karşı duruyordu.
Son günlerde yaşananlar, onu ve onun gibi düşünenleri haklı çıkardı: Montrö tartışmaya açık bir duruma dahi getirilemeyecek kadar kritik öneme sahip bir anlaşma.
Montrö''nün önemi
Her şeyden önce şunu belirtmek gerekir ki, Montrö Sözleşmesi, Türk Boğazları (İstanbul ve Çanakkale Boğazları) üzerinde, Türkiye Cumhuriyeti Devleti''nin egemenlik haklarını saklı tutarak, uluslararası ticaretin gerekliliklerini düzenlerken; savaş halinde de Türkiye''nin güvenlik açısından çıkarlarını gözeterek kendine özgü bir geçiş rejimi ortaya koymaktadır.
Savaş gemilerinin boğazlardan geçiş rejimi, savaş ve barış zamanları olarak ayrı ayrı düzenleyen sözleşme, ikinci ayrımı da Karadeniz''e kıyısı bulunan ve bulunmayan ülkeler üzerinden yapmaktadır. Sözleşme, barış durumunda dahi savaş gemilerinin boğazlardan geçişini belli tonaj sınırlamalarına ve peşin bildiriye bağlarken; savaş durumunda da Türkiye''nin güvenliğine öncelik verecek şekilde düzenlenmiştir. Buna göre;
Türkiye''nin tarafsız olduğu bir savaş söz konusu ise, savaşan devletlerin savaş gemileri boğazlardan geçemezken,
Türkiye, savaşan konumundaysa veya savaşan olmamasına rağmen kendisinin savaş tehdidi altında olduğunu düşünüyorsa (bu durum tamamen Türkiye''nin inisiyatifindedir, "tehdit var" diye düşünmesi yeterlidir), savaş gemilerinin geçişi tamamen Türkiye''nin takdirine bırakılır.
İlle de Montrö
İşte Türkiye''nin stratejik güvenliği açısından son derece önemli bu hükümleri barındıran Montrö''nün varlığının muhafaza edilmesinin ne kadar mühim olduğu Rusya''nın Ukrayna''ya girmesi ile birlikte bir kez daha ortaya çıkmıştır.
Nitekim, bugün Ukrayna''nın talepleri karşısında kurulan ilk cümle Montrö''yü hatırlatmak üzerinedir.
Dileyelim ki, Kanal İstanbul''u inatla savunanlar, bu projenin Montrö açısından oluşturduğu riskin ne kadar tehlikeli olduğunu ve böyle bir riskin kati suretle alınmaması gerektiğini anlamış olsunlar; bu şer''in de hayrı bu olsun ve kanal inadı son bulsun.
***
Okuma önerisi:
Şu dönemde, Montrö''nün kıymeti bir daha ortaya çıkmışken, Google üzerinden bulabileceğiniz;
- Değerli hukukçu Prof. Dr. Rona Aybay''ın DEÜ Hukuk Fakültesi Dergisi''nde yayınlanan "Montrö Boğazlar Sözleşmesi ve Bazı Güncel Sorunlar" isimli makalesini,
- Dr. Öğr. Üyesi Sami Doğru''nun yine DEÜ Hukuk Fakültesi Dergisi''nde yayınlanan "Türk Boğazları''nın Hukuki Statüsü: Sevr ve Lozan''dan Montrö''ye Geçiş" isimli makalesini ve
- Hüseyin Tosun''un "Montrö Boğazlar Sözleşmesi (Boğazlar Sorununda Son Aşama)" makalesini okumanızı tavsiye ederim.
