Halkbilimine adanmış bir yaşam

Türk halk edebiyatı kaynağını İslamiyet öncesi Türk edebiyatından alan, yüzyıllar boyu sözlü gelenekte devam ettikten sonra yazılı biçime dönüşen geniş bir edebi disiplindir.

Bu edebi disiplinin önemli ürünleri olan gelenek ve görenekleri, örf ve adetleri, inançları, müzikleri, oyunları, bazı ritüelleri, âşıklarımızı araştırıp tüm halk kültürü ürünlerini kayıt altına almak için amatör ruhla çalışan Pertev Naili Boratav başta olmak üzere; İhsan Hınçer, Sait Uğur, Ali Rıza Yalman, Halit Bayrı, Mehmet Tuğrul, İbrahim Arslanoğlu, Tahir Kutsi Makal, Haşim Nezihi Okay, Cemil Cahit Güzelbey, Tahir Alangu, İlhan Başgöz, Eflatun Cem Güney''le Cahit Öztelli vb. Türk halk kültürü adına minnet ve şükranla anılan ender şahsiyetlerdendir.

Bu ender kişilerin hizmetlerinin unutulmaması için monografi tarzında bazı kitapların yayımlandığını görmek ise derecesiz mutlu etmektedir bizleri. Dr. Mehmet Sarıoğlu''nun benden de "Cahit Öztelli ile 48 yıl Önceki Zile Anılarım" adlı bir yazı koyarak hazırladığı "H. Cahit Öztelli- Halkbilimine Adanmış Bir Yaşam" adlı kitabı son günlerde takdirle okuduğum önemli eserlerdendir.

Zengin ve aydın kişilerden oluşan Cahit Öztelli''nin sülalesi, Ermeni çetelerinin baskıları Kars ve Erzurum dolaylarında dayanılmaz bir hâl alınca Cahit Külebi''nin ailesi gibi göçerek Zile''ye yerleşmiştir. Geniş ailenin bir kısmı Zile''de ikamet ederken bir kısmı da Tokat''a yerleşmiştir. Tokat''a yerleşen Nazım Bey, I. TBMM''ye Tokat Milletvekili olarak girmiş, kısa bir süre de Dahiliye Vekilliği yapmıştır. Aile büyüklerinden birinin simli telli cepken giymesi nedeniyle aile telli lakabı ile anılmış ve soyadı kanunu çıkınca da Öztelli soyadını almışlardır. 1910''da Dimotoka''da doğan Cahit Öztelli''nin babası Ali Rıza Bey doktor olduğu için Dimotoka, Fethiye, Erzincan, Tokat, Gümüşhane ve Mersin''de hekimlik yapmış bu nedenle de Öztelli ilkokulu Tokat''ta, Ortaokulu Gümüşhane''de, Liseyi Trabzon''da Üniversiteyi de DTCF''de Ankara''da okumuştur.

DTCF Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü ikinci sınıf öğrencisi iken 1937 yılında Zile''de halasının öğretmenlik yapan kızı Fikriye Hanımla evlenmiş, eşinin tayinini Ankara''ya yaptıramadığı için de yıllarca Zile-Ankara arasında gidip gelmiştir. Babasının memuriyeti nedeniyle Anadolu''yu karış karış gezen, Anadolu halk kültürünü yakından tanıma fırsatı yakalayan Cahit Öztelli, fakültede Pertev Naili Boratav''dan çok etkilenmiş ve bitirme tezi olarak da Boratav''ın verdiği "Zile''de Doğum ve Adetleri" konulu bir tez yaparak hem Zile halk kültürüne önemli bir hizmette bulunmuş, hem de ilk kitabı olan ve beş yılını harcadığı Zile''de bulduğu 48 cönkten topladığı 29 Zileli şairin şiirlerine ve hayatlarına geniş yer verdiği Zileli Şairler adlı ilk kitabını 1944''te yayımlamıştır.

"Zile''de Kullanılan Halk İlaçları" başlıklı ilk yazısını Eminönü Halkevi''nin yayın organı olan Halk Bilgisi Haberleri dergisinin İkinci Teşrin 1940 tarihli 109. Sayısında yayımlamış, daha sonraki yıllarda Kopuz, 19 Mayıs (Samsun Halkevi), Güney, Çağrı, Türk Folklor Araştırmaları, Sivas Folkloru ve Milliyet Sanat dergileri başta olmak üzere pek çok süreli yayında dört yüzden fazla yazı yazmıştır.

Cahit Öztelli Zile doğumlu olmasa da Zile ile yoğrulmuş bir kişiliğe sahiptir. Öztelli''nin yaşamında Zile''nin her zaman özel bir yeri olmuştur. Amcası Nazım Bey''in aileyi Zile''ye getirip yerleştirmesinden sonra aile Zile''de kök salmış, halasının kızı olan eşi Fikriye Hanım Zile''de doğmuş, Zile Sakarya ilkokulunda öğretmenlik yaparken Cahit Öztelli''yle evlenmiş, evli olarak uzun yıllar Zile''de çalışmak zorunda kaldığından Zile''de doğan çocuklarını da burada büyütmüş, Öztelli de Ankara ve Samsun''dan sürekli Zile''ye gelip hem ailesiyle kalmış hem de Zile halk kültürünü araştırarak bu kültürle harman olmuştur. Araştırma yaptığı bütün konuları Zile ile ilişkilendirmiş, Zile halk kültürünün zenginliği bu ilgiyi hem diri tutmuş hem de su yüzüne çıkmayı bekleyen birçok malzemeyi sunmuştur. Zile''den elde ettiği cönkler çalışmalarının ana kaynağı olmuştur.

Eşi nedeniyle Zile''ye gidiş gelişler sonucu Zile halk kültürünü araştırma olanağı bulmuş, Arkeolojiye de meraklı bir kişi oluşundan Zile''de yaptığı araştırmaları sırasında tarihî Maşat Harabelerini keşfedip Ankara''da ilgililere bir yazı ile bildirmiş ve Prof. Dr. Tahsin Özgüç tarafından 1973''te Maşat Höyük kazısının başlamasını sağlamıştır. Bugün Tokat Müzesi ve Ankara Etnoğrafya müzesinde Maşat Höyükten çıkan tarihi eserler sergilenmektedir.

Millî Folklor Enstitüsü''nün kurucu müdürü olan Cahit Öztelli, görevli olduğu yıllarda Türk Ansiklopedisi''nde, sonraki yıllarda ise Meydan Larousse''ta ve Türk Dili ve Edebiyat Ansiklopedisi''nde araştırma konuları ile ilgili maddeler kaleme almıştır. Özellikle aşık edebiyatı ile ilgili bilinmeyen pek çok eski aşığı gün ışığına çıkarması, bilinen aşıklar ile ilgili yeni bilgiler ve şiirler arayıp bulması Cahit Öztelli''nin bu tür çalışmalardaki ustalığının en dikkat çekici yönü olmuştur.

Çoğu Âşık Edebiyatı üzerine olmak üzere 21 kitap yayımladığı görülen Öztelli''nin bu kitapları ilk baskılarının basıldığı yer ve yıllarına göre: 1. Zileli Şairler, (Samsun, 1944), 2.Karacaoğlan Hayatı, Sanatı, Şirleri, (İstanbul, 1952), 3. Halk Türküleri, (İstanbul, 1953), 4. Dertli-Seyranî, Hayatı, Sanatı, Şiirleri, (İstanbul, 1953), 5. Köroğlu ve Dadaloğlu, Hayatı, Sanatı, Şiirleri, (İstanbul, 1954), 6. Halk Şiiri 14-17. Yüzyıllar, (İstanbul, 1955), 7. Halk Şiiri 18. Yüzyıl, (İstanbul, 1955), 8. Resmi Yazışmalar Sözlüğü, (Ankara, 1964), 9. Nasredddin Hoca, (M. Ülkü Taşır''la, Ankara, 1964), 10. Kul Nesimî, (Ankara 1969), 11. Karacaoğlan Bütün Şiirleri, İstanul, 1970), 12. Pir Sultan Abdal Bütün Şiirleri, (İstanbul, 1971), 13. Yunus Emre Bütün Şiirleri, (İstanbul, 1971), 14. Yunus Emre, Yeni Belgeler-Bilgiler, (Ankara, 1971), 15. Evlerinin Önü, Bütün Halk Türküleri, (İstanbul, 1972), 16. Bektaşi Gülleri, Alevi, Bektaşi Şiirleri Antolojisi, (İstanbul, 1973),17. Üç Kahraman Şair, Köroğlu, Dadaloğlu, Kuloğlu, (İstanbul, 1974), 18. Uyan Padişahım, (İstanbul, 1976), 19. Şehzade Beyazıd''ın Babası Kanuni''ye İran''dan Gönderdiği Son Mektup, (Ankara, 1976), 20. Sahte Şöhret Bir Ozan, Erzurumlu Emrah, (Ankara, 1976), 21. Belgelerle Yunus Emre, (Ankara, 1977). Biçimindeki bazı şair ve aşıklarla ilgili farklı görüşler ileri süren makale ve kitaplarıyla halk edebiyatı araştırmalarının önde gelen isimlerinden biri olmuştur. Cahit Öztelli, 1963-1969 yıllarında Türk Dil Kurumu yönetim kurulu üyesi ve Sözlük Kolu Başkanı olarak da görev yapmıştır. Öztelli''nin yeni harfli kitapları ve her türlü not ve diğer evrakları İSAM''da, Osmanlıca yazma ve basma kitapları ise Süleymaniye Kütüphanesi''nde bulunmaktadır.

24 Şubat 1978''de vefat eden Cahit Öztelli''yi gündeme getirip, H. Cahit Öztelli Halkbilimine Adanmış Bir Yaşam adı bir kitap yayımlayan Dr. Mehmet Sarıoğlu''nu yürekten kutlarım.

Yeri gelmişken Zile Belediye Başkanlığı Şükrü Sargın''a bir de önerim olacaktır. Önerim: Yaşamı boyunca Zile''den hiç kopmayan, yazdığı yazıların önemli bir bölümü Zile halk kültürü üzerine olan ve yüzlerce Zile ile ilgili makalesi İnanç, Güney, Halk Bilgisi Haberleri,Sivas Folkloru, Türk Folkloru gibi kültür sanat dergilerinde yayımlanan Öztelli''nin, Zile ile ilgili yazılarını bir araya getirip Cahit Öztelli''nin Zile İle İlgili Yazıları gibi bir ad altında yayımlamasıdır.