“Çapulcu”, son günlerin en çok kullanılan kelimesi... Recep T. Erdoğan’a bir bakıma teşekkür borçluyuz. İnsanlarımızı Türkçemiz üzerine düşünmeye sevk etti.
“Çapulcu” kelimesi Türkçe mi? Ne zamandan beri kullanılıyor ve zamanımıza, anlam kaymasına uğramadan gelebilmiş mi?
Kelimenin etimolojisini bilmemiz gerekiyor. Sir Gerard Clauson’un “An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish” (1972) eserinde madde başı “çapıl-” verilmiş. Kelime kökü ise: “çap-”.
“Anın evi çapıldı” (His house was plastered) örneği yer alır. Burada, sıvamak anlamı çıkıyor, “çepılu:r, çapılma:k”, “çapalu-” ... Akıncı, atın seğirtmesi ve talan etme, boyun kesme anlamları da var.
Kaşgarlı’da, “Er suvda çapdı” (“Adam suda yüzdü”); “Ol atnı çıbık birle çapdı” (“O ata çubuk ile vurdu”); “Er evin çapdı” (“adam evini sıvadı”) fiilleriyle karşılaşıyoruz.
Ege Üniversitesinden Yard. Doç. Dr. Hatice Şirin User, “çapulcu” kelimesinin etimolojisi üzerinde bir yazı yazmış:
“Eylem [‘fiil’ demek istiyor!] sonraki yüzyıllarda (15. yy.) atlar için “hızla koşmak”anlamını da kazanır. ‘Hızla koşmak’ anlamı ‘birinin veya birilerinin peşinden koşmak’ anlamıyla perçinlenir ve çapmak eylemine, -kın eki getirilerek ‘çapkın’ sözcüğü [‘kelimesi’ demek istiyor!] oluşur... Sözcüğün ilk kullanıldığı zamanlarda, örneğin Codex Cumanicus’ta (14.yy) çapkın, ‘talan, yağma, çapul, akın’ karşılığında kullanılırdı. Zira ‘vurmak’ ve ‘at için koşmak’ anlamları “akın etmek, talan etmek” anlamını da kazandırdı çapmak eylemine. Dede Korkut Kitabı’nda geçen ‘Kanlı kafir iline akın çapayım, baş keseyim, kan dökeyim” cümlesi buna güzel bir örnektir. Çapkın, Anadolu Selçukluları ve Osmanlılar döneminde atı nitelerdi: çapkın at, yani ‘hızla koşan at’... (...) Çapul, çapmak eyleminden görece [‘izafî’ demek istiyor!] yeni türetilmiş bir sözcüktür, 15. yüzyılda çapavuy biçimindeydi. Fransız oryantalist Pavet de Courteille, Dictionnaire Turk-Oriental adlı sözlüğünün 271. sayfasında çapavul’un ‘düşmana karşı hücum eden akıncı’ olduğunu yazar. Sözcük Türkçede zamanla çapul biçimini kazanır; Türklerin çapul=akın dönemleri bittiğindeyse anlam kötüleşmesine maruz kalır.”
Şunu da bilin: Çarpmak da, çapmak fiilinde ‘r’ sesinin türemesiyle çıkmıştır.
Benim tezim, 15. yüzyıla ait bir metindir (“İbn Kesîr Tercümesi” TDK, 1998). Baktım, “çap-” fiiliyle ilgili bir kelime kullanılmış: “çapın-”. Kelimenin anlamı da çok açık: Atılmak, saldırmak. Cümle şu: “İbn-i Zübeyr sögüp çapındı.” 15. yy.’da, Türkistan’da, Nevâyî’nin söz varlığında “çap-” ve türevlerine rastlıyoruz. (Mustafa S. Kaçalin, Nevâyî’nin Sözleri ve Çağatayca Tanıkları, TTK, 2011), yine Anadolu’da 17. yy. Türkçesinde çap-’tan türemiş kelimeler geniş yer tutuyor. (Prof. Dr. Mertol Tulum, 17. Yüzyıl Türkçesi ve Söz Varlığı, TTK, 2011).
