Balkanlardaki Anadolu

$Açıklama: C:\Users\ASUS\OneDrive\Masaüstü\IMG_20250213_012910.jpg$ $Açıklama: C:\Users\ASUS\OneDrive\Masaüstü\IMG_20250213_012645.jpg$

Balkanlarda asırlardır süren birlikteliklerden kültürel anlamda bir Balkanlılık ruhu doğmuştur. Bu ruhun oluşmasında Anadolu’dan gelen Yörük-Türkmen gruplarının payı büyüktür. Anadolu’dan taşınan kültürel değerlerin bölge halkları arasında paylaşıldığı ve önemli ölçüde karşılıklı etkileşim yarattığı da bilinen bir gerçektir.

Batı Rodoplar-Karasu Vadisi önemli tarihi ve kültürel olayların yaşandığı bir alandır. Buralar, Anadolu’dan getirilen Yörük-Türkmen gruplarının yoğun yerleşim yerleridir.

Değerli dostum Edebiyat Öğretmeni Necil Şükrü Aydın’ın köklerini arayan yazar kimliğiyle kaleme aldığı iki önemli eseri ‘Balkanlardaki Anadolu-Fustana ve Çevresi’ ile ‘Karasu’nun Sesi Mesta Karasu Vadisi Sözlü Kültürü’adlı eserleri Balkanlar’daki Anadolu’yu bir kez daha gezdirdi bana.

Şükrü Aydın’ın; “Rodoplara uzanan ‘Yörük Yolu’ bana büyük heyecan vermişti. Sanki Saruhan Yörükleri Yuntlar’dan, Aydın Yörükleri Bozdağ’dan koşup gelmiş gibiydi” deyişi ayrıca “Çardaklı evleri, Beylik Evi, Fustana’nın Şah Dede’si tam anlamıyla Anadolu’dan gelenlerin buralarını ‘Uç merkez’ olarak kullandıklarının resmiydi.” İfadesi üç yıl önce Kosova’da Prizren ve Mamuşa’ya gittiğimde duyduğum duygularla bire bir örtüşüyordu. Mamuşa’da Saat Kulesi, Zile Saat Kulesini, Prizren Cumbalı evlerinin Tokat Beş Konaklarını anımsattığı gibi Fustana’nın Şah Dede’si de Zile’nin Şeyh Nusrettin Türbesi’ni anımsatmıştır.

Türk kültür tarihi yönünden Balkanları yurt tutan halklar arasında Türk asıllı topluluklarla akraba oldukları ileri sürülen Gagauzlar’ın, Macarlar’ın (Hunlar’ın), Kumanlar’ın ve Bulgarlar’ın özel bir yeri vardır. Varna-Şumnu arasında 679’da kurulan Tuna-Bulgar Türk Devleti Türk Bulgar birlikteliği açısından büyük önem taşır. Türk ve Bulgar toplumlarının kültüründe Kayı (IYI) tamgası dikkate değer bir işarettir.

Kayılar’dan bir grup Urfa taraflarından gelip Bursa, Çanakkale, Keşan, Kavala yolu ile Karasu Vadisi ve Vardar ovasına yerleşip Fustana çevresinde Türk kimliğini perçinlerlerdir.

Atatürk’ün 26.08.1931’de Hakimiyet-i Milliye’de çıkan bir beyanatında: “Karadeniz’in kuzey ve güney yollarıyla, binlerce yıldır deniz dalgaları gibi birbiri ardınca gelip Balaklar’da yerleşmiş olan insan kitleleri, başka başka adlar taşımış olmalarına rağmen gerçekte bir tek beşikten çıkan ve damarlarında aynı kan dolaşan kardeş kavimlerden başka bir şey değildir.” deyişi; Bulgar tarihçi Prof. Dr. Stoyan Dinkov’un: “Biz Türkler ile neden ayrı düşelim? Bizim tarihimizdeki tüm bulgular bizim de Türk asıllı olduğumuzu gösteriyor.” ifadesi yabana atılacak bir görüş değildir. Zaten Bulgar Dili Türk lehçelerinden Çuvaşça içinde yer almaktadır.

Göktürk Devleti yıkılınca Orta Asya’dan gelip Volga ve Ural Nehri arasına yerleşen göçebe Türk halkı Peçenekler’in ve Kuman Türkleri’nin 1048’de Bulgarlarla birleşerek Bulgar devletini kurmaları Türk Bulgar birlikteliğinin en güçlü delilidir.

Osmanlı’nın Rodoplar’a ilk resmi iskân uygulaması 1385 yılındadır. Bu tarihte Akhisar Saruhanlı ile Manisa’nın çeşitli ilçelerinden on binlerce Yörük Rodoplar’a gönderilip

Dimetoka, Gümülcine, İskeçe, Kavala, Drama, Demirhisar, Filibe, Hasköy, Harmanlı civarına iskân edilmişlerdir. Rodoplu Pomak kızlarının giyim kuşamları Anadolu’dan getirilen Yörük Türkmen grupları ile akraba olduklarının en güzel göstergesidir.

Kayılar’ın dışında Balkanlar’a yerleştirilen Türk boyları arasında Karakeçilü, Karacalu, Oğulbeylü, Akbaşlı, Ahmedlü, Çavdarlu, Karamanlı, Kondulu gibi çeşitli Yörük kabileleri sayılabilir. Rodop’taki tüm Yörüklere Fatih Sultan Mehmet tarafından çıkarılan kanunname ile “Evlâdı Fatihan” sıfatı verilmiş ve Yörükler imtiyazlı duruma getirilmiştir.

1526’da kazanılan Mohaç zaferiyle Balkanlar’da kesin ve mutlak Türk egemenliği başlamış Anadolu’dan seçme aileler Batı Trakya, Bulgaristan, Makedonya, Eski Yugoslavya ve Romanya’ya yerleştirilmiştir.

Anadolu’da geniş bir coğrafyaya yayılan Avşar boyunun Karamanlı kolundan Karamanoğulları Osmanlı tarafından Balkanlar’a; öncelikle Batı Trakya, Karasu Vadisi ve Rodoplar’a yerleştirilmişlerdir. Gelenek, görenek ve kültürel değerlerini korumaya özen gösteren, 1878’de Yeşilköy Antlaşması’yla Bulgaristan sınırları içinde kalan Türkler, her dönemde siyasi, ekonomik ve kültürel engellerle karşılaşmış, her zorluğa karşın yaşamı, mimarisi, kültürü, folkloru giyim kuşamı ve gelenek görenekleriyle Anadolu yaşantısının kopyası olarak varlığını yaşatmıştır.

N. Şükrü Aydın’ın Balkanlardaki Anadolu: Fustana ve Çevresi adlı kitabın “Fustana ve Çevresinde Kültürel Yapı” bölümünü incelediğimizde sanki Anadolu’da bir kent kültürü üzerine yazılmış bir kitabı inceler gibi olmaktayız.

Fustana ve çevresinde yer adlarının: Yörük Yolu, Hendek Yolu, Dere Yolu, Çeşmecik Yolu, Eski Bağlar Yolu; Alan Çayırı, Orman Tarlası; Hendek Ovası, Hacı Dere Mevkii, Soğanlık, Mezarlık, Alaca Çeşme, Kavaklık; Bozdağ, Kireçlik, Keltepe, Toy Tepe; Karasu, Bulanık Dere, Kuru Dere gibi katıksız Türkçe olması değerlerin korunması açısından çok önemlidir. Fustana’da: Balcılar, Baytarlar, İmamlar, İzmirliler, Şah İsmailller, Palalar, Garipler, Kulalılar, Hacılar, Paşalar gibi tamamı Türkçe sülale adları da dikkat çkmektedir.

Karasu Vadisi halkının Anadolu’dan göçürülen Oğuz Türkleriyle Karadeniz’in kuzeyinden gelen Kıpçak Türklerinin karışması ile oluşmuş bir Türk kitlesi olduğu belgelerle kanıtlanmaktadır. Balkanlar, 1340’lı yıllarda Anadolu’dan nakledilen yüz binleri aşan Türkmen aşiretleri sayesinde Müslüman ve Türk karakterini almıştır. Fustana ve çevresinde söylenen maniler, ninniler, türküler, atasözleri ve masallardaki Türk kültürü zenginliği de bu görüşü desteklemektedir.

Fustana ve çevresinde geleneksel yaşamın Anadolu’nun kırsal kesimindekilerle büyük bir benzerlik görülmekte, örneğin düğün adetleri bire bir okşamaktadır. Kız isteme, söz kesme, nişan, koç süsleyip kız evine götürme, imam nikahı, kına gecesi, gelin alma, gelinin testi kırması vb. düğün ritüelleri büyük ölçüde benzerlik göstermektedir.

Sünnet geleneği de düğün geleneği gibi ortak ritüeller sergilemektedir.

Fustana ve çevresindeki yemek kültürü de Türk mutfağı temeline kurulmuş olup; mantı, paça, pilav, boranı, keşkek, aşure, un helvası, lokma, baklava, vb. ana yemekler ve tatlıların ortak olduğu görülmektedir.

Halveti ve Bektaşi tekkelerinin varlığı da kültürel zenginliğin simgeleri arasındadır.

Karasu’nun Sesi- Mesta Karasu

Vadisi Sözlü Kültürü’ne baktığımızda, Anadolu’dan Türküler, maniler, tekerlemeler, bilmeceler, efsaneler, masallar ana karakterleriyle taşınmış, Anadolu halk kültürü Balkanlar’da özünden ödün vermeden yaşatılmıştır.

Anadolu atasözleri Karasu Vadisi’nde: Bedava sirke baldan tatlıdır, Davulun sesi ıraktan gür gelir, Geberik eşek kurttan korkmaz, tarlada hareket ambarda bereket biçiminde söylenirken; Anadolu’da çocukların yağmur yağdırmak için uyguladıkları bir ritüelde söylenen: Yağ yağ yağmur, teknede hamur/ Ver Allah’ım ver sicim gibi yağmur tekerlemesi; Anadolu bilmecelerinin Karasu Vadisi’nde: Pişerse aş, pişmezse kuş olur (Yumurta), Hepsi içeri, kafası dışarı (Çivi), Kuru saldım, yaş çıktı (Kuyu kovası), Yer altında yağlı kayış (Yılan) biçiminde yer alması kültürel ortaklığın en belirgin örnekleridir.