Cumhuriyet Türkiye’sinin öncü kadınlarını ne kadar biliyoruz? “Kadar”ı bir tarafa, gerçekten hangi kadın hangi dalda öncü, haberimiz var mı?
Cumhuriyetimizin kuruluşunun 100. yılında, 100 kadın “100 Öncü Kadın”ı yazdı. (Editörler: Hatice Bahtiyar-Esra Alkan. Genel Yayın Yönetmeni: Prof. Dr. Zeki Taştan. Toplumsal Dönüşüm Yayınları, 495 s.). Kitabın üst başlığı “100 Kadın Kaleminden”.
Prof. Dr. Zeki Taştan, “100 Öncü Kadın”ın “Ön Söz”ünde kitabın yazılma amaçları üzerinde duruyor:
“Türk kadınının kamusal alanda özgürlüğünü kazanmasında; siyasette, bürokraside, eğitim camiasında yer almasında Mustafa Kemal Atatürk’ün kadına bakış açısının önemli bir yeri vardır. Ancak Tanzimat’tan Cumhuriyet yıllarına gelinceye kadar Türk kadınını temsil edecek isimleri de unutmamak gerekmektedir. (…)
Cumhuriyet’in 100. yılında, “100 Kadın Kaleminden 100 Öncü Kadın”ın tespit edilmesinde cinsiyet algısından önce kadının niteliği ve kapasitesinin ön planda tutulmasıdır. Biz bu çalışmamızda Türk tarihinde 100 öncü kadını anlatmaktan ziyade Türk kadınları arasında ilkleri başarmış ancak daha çok niteliği ve yeteneğiyle öne çıkan kadınları ele almaya çalıştık. Ve ağırlık noktasını ise Tanzimat’tan Cumhuriyet yıllarına kadar geçen süreç teşkil etti. Ancak günümüzden de birkaç başarılı kadın kitaba alındı. Hatta Türk kadınını sadece Türkiye Cumhuriyeti’ne hapsetmeyerek Azerbaycan’dan Özbekistan’a ve Kırgızistan’dan Kıbrıs’a kadar Türk devletlerinden de bir iki örnek seçildi.”
***
“İçindekiler”de hangi kadının hangi dalda öncü olduğu, ana başlıklar altında sıralanıyor.
“Edebiyat / Müzik / Sinema / Sanat / Eğitim” ana başlığı altında 61 isim yer alıyor. Bazı isimler:
“Zeyneb Hatun (Zeynünnisâ) - İlk Kadın Şairlerden (Esra Aka) / Zafer Hanım -Roman Yazan İlk Kadın (Tülin Arseven) / Hatice Nakiyye Hanım - İlk Sözlük Yazarı (Ümral Deveci) / Leylâ Saz Hanım - İlk Hatırat, Şair, Yazar ve Musikişinas (Sedef Kendir Kurttekin) / Madam Gülnar Hanım - İlk Rusça Çevirmen ve Şarkiyatçı (Nurgül Özdemir) / Fatma Aliye Hanım - İlk Romancı ve Öncü Bir Kadın (Duygu Oylubaş Katfar) / Gülistan İsmet Asım - Yabancı Bir Okulda Okuyan İlk Müslüman Kadın (Mine Hoşcan Bilge) / Halide Edib Adıvar - Çok Cepheli Bir Yazar (İnci Enginün) / Sabiha Sertel - İlk Profesyonel Kadın Gazeteci (Aydan Ener Su) / Mihri Müşfik Hanım - İlk Kadın Ressam (Zeynep Sare Dinçkal) / Nezihe Muhiddin - Kadın Hareketi Öncülerinden (Damlanur Küçükyıldız Gözelce) / Halide Nusret Zorlutuna - Kadın Yazarların Annesi (Sema Eryüksel) / Safiye Erol - İlk Kadın Tarihî Roman Yazarı (İlknur Tatar Kırılmış) / Sahneye Düşen İlk Jale - İlk Kadın Tiyatro Oyuncusu: Afife Jale (Esra Akpınar) / Cahit Uçuk - Cumhuriyet Dönemi Çocuk Edebiyatının İlk Kadın Kalemi (Tuba Dalar) / İnci Özdil - İlk Kadın Orkestra Şefi (Ayşen Alpasar).
“Siyaset” dalında altı isme yer veriliyor: Gül Esin Hanım - İlk Kadın Muhtar (Mihriban Erinç) / Behice Sadık Boran - İlk Siyasal Parti Genel Başkanı (Sedef Köksal) / Türkan Akyol - İlk Kadın Bakan (Şevval Çıkış) / Tansu Çiller - İlk Kadın Başbakan (Dilay Nakış) / Roza Otunbayeva - Türk Dünyasının İlk Kadın Cumhurbaşkanı (Ulvıyya Qasımova) / Meral Akşener - İlk Kadın İçişleri Bakanı ve Cumhurbaşkanı Adayı (Ferah Güçlü Yılmaz).
“Bilim / Akademi / Sağlık / Fen / Mühendislik / Mimarî” dallarında 18 isim var. Bazı isimler:
Safiye Ali - İlk Kadın Doktor (Semra İrez) / Merver Ansel - İlk Kadın Veteriner Hekim (Nermin Rüstemli) / Esma Deniz - İlk Kadın Hemşire (Zeynep Beyza Kulaz) / Ayşe Saffet Rıza Alpar - İlk Kadın Rektör (Gamze Özok) / Fatma Belkıs Derman - İlk Kadın Serbest Eczacı (Esin Akarsu Orunç) / Afet İnan - İlk Kadın Tarih Profesörü (Rengin Ak) / Selma Soysal - İlk Kadın Matematik Profesörü (Aslı Alkan) / İnci Enginün - Yeni Türk Edebiyatı Sahasının İlk Kadın Profesörü (Hülya Argunşah).
“Hukuk / Bürokrasi / Diplomasi / Mülki İdare / Ordu / Spor” dallarında 15 isim yer alıyor. Bazı isimler:
Kara Fatma - Millî Mücadele’nin İlk Direnişçi Kadın Kahramanlarından (Güneş Şahin) / Süreyya Ağaoğlu - İlk Kadın Avukat (Emine Asya Dişli) / Adile Ayda - İlk Kadın Diplomat (İrem Kılıç) / Sabiha Gökçen - İlk Kadın Savaş Pilotu (Şevval Güner) / Filiz Dinçmen - İlk Kadın Büyükelçi (Ayşenur Halidi Lorci) / Tülay Tuğcu - İlk Kadın Anayasa Mahkemesi Başkanı (Nurhayat Köksal) / Lale Aytaman - İlk Kadın Vali (Nükhet Hasgül Köksal) / Drahşan Arda - İlk Kadın Futbol Hakemi (Gülcan Kuş) / Hafize Gaye Erkan- Finans Ve Ekonomi Sektörünün Öncüsü, T.C. Merkez Bankası İlk Kadın Müdiresi (Ayşe Yergin).
Kitapta bir isim iki yerde geçiyor: Prof. Dr. İnci Enginün. Türk edebiyatının öncülerinden Halide Edib Adıvar’ı yazdı. Aynı zamanda kendisi Yeni Türk Edebiyatı sahasının ilk kadın profesörü. Prof. Dr. Hülya Argunşah da hocasını yazdı.
Türk’ün öncü kadınlarını ilk defa bir arada “100 Kadının Kaleminden 100 Öncü Kadın”da görüyoruz.
Merakla okuyacağınız bir çalışma.
