Yemek kartlarında neler oluyor? Yeni davalar gelebilir mi?

Yemek kartları ile işçiye sağlanan yarardan ötürü SGK’nın prim alma cabası bir yanda sürerken diğer yanda mağdurlar konuyu Danıştay’ın önüne taşımıştı. Danıştay 10. Dairesi’nin 8/5/2024 tarihli ve E.:2023/170; K.:2024/1853 sayılı kararı ile SGK genelgesinin ve Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliğinin ilgili maddelerini iptal edilmişti. SGK, bu gelişme üzerine yönetmelik değişikliğine gitti. Yönetmeliğin yeni hâlinde:

“İşyerinde veya müştemilatında yemek verilmeyen durumlarda, sigortalıya yemek verilmek suretiyle sağlanan menfaatlerin nakit olarak ya da yemek hizmetinin alınması dışında kullanılabilecek yemek kartı/çeki/kuponu gibi araçlarla sağlanması halinde, fiilen çalışılan günlere ait bir günlük yemek bedelinin Kurum Yönetim Kurulunca belirlenen tutarının fiilen çalışılan gün sayısı ile çarpılması sonucunda bulunulacak tutarını aşmayan kısmı, …prime esas kazançların hesaplanmasında dikkate alınmaz.” hükmü getirilmiştir.

Yönetmelik değişikliği sonrası yemek kartlarında ne değişti?

*1/1/2025 tarihinde yürürlüğe girecek değişiklikte; en önemlisi, yemek kartı/çeki/kuponu ve benzeri uygulamaların yalnızca yemek amaçlı kullanımı; ayni yardım olarak değerlendirildi. Dolayısıyla SGK, söz konusu tutarlardan prim almayacak. Yine sadece yemek amaçlı kullanımda prim alınıp alınmayacağı konusunda tutar sınırı da bulunmayacak.

*Diğer taraftan yemek kartı/çeki/kuponu ve benzeri uygulamada yemek hizmeti yanında market, alışveriş merkezi vb.. yerlerde ya da nakit kullanılabilmesi olanağı verilmesi durumunda; SGK Yönetim Kurulunca belirlenecek tutarı aşmayan kısımdan prim alınmayacak. Şayet belirlenecek istisna tutarının üstünde kalan kısım bulunuyorsa; işte bu kısımdan prim alınacak. İstisna tutar hesabında fiilen çalışılan gün sayısı esas alınacak.

*Böylece günlük asgari ücretin %23,65’ine göre hesaplanan istisna uygulaması sona erecek. Yerine SGK Yönetim Kurulunun belirleyeceği tutara istisna (prim alınmayacak) getirilecek.

Yeni durumda; (şayet çıkarılacak bir genelge ile açıklama getirilmez ise) yemek yardımının “yemek hizmeti verilen yerde” kullanımının ayrımda sorun yaşanabileceği görülüyor. Nitekim işçilere verilen yemek kartları yalnızca lokantaları kapsamayabiliyor. Çalışanlar, günün akışı içinde marketlerden / alışveriş merkezlerinden satın aldıkları hazır yiyecekleri de tercih edebiliyor. Örneğin marketlerin unlu mamuller reyonundan yapılan alışverişte yemek kartı kullanılırsa; SGK tarafından belirlenecek günlük istisna tutarını aşan kısım için prim ödenecek. Aynı kart ile lokantada yemek yenildiğinde ise sınıra tabi olmaksızın prim doğmayacak. Bu sefer de yemek kartı konusunda Danıştay’a taşınan noktanın bir benzerine geri dönülmüş olacak.

Halbuki Danıştay 10. Daire, iptal kararı verirken:

1-Takdir yetkisini kullanan idarenin Anayasa ve yasalarla sınırlı olduğunu,

2-Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu'nun, "Prime esas kazançlar" başlıklı 80. maddesinin 1. fıkrasının, (b) bendi: "Ayni yardımlar … ile Kurumca tutarları yıllar itibarıyla belirlenecek yemek… zamları … prime esas kazanca tabi tutulmaz." Bunun dışında her ne adla yapılırsa yapılsın tüm ödemeler ile ayni yardım yerine geçmek üzere yapılan nakdi ödemeler prime esas kazanca tabi tutulur…” hükmüne göre değerlendirme yaptığını,

3- Ayni yardım tanımını; “sosyal veya kişisel bir ihtiyacın karşılanması için yapılmakta olup, işçinin işverene sunduğu emeğin karşılığı olan ücret ya da sair yan ödemeler kapsamında yer almayan sosyal amaçlı ödemeler” olarak ortaya koyduğunu,

Ayni yardımın belirlenmesinde; “nakit ya da nakit yerine geçmek üzere bir ödeme aracı olarak kullanılamaması, bu koşulları sağlamayan yardımların -nakdi yardım veya ödeme- kapsamında değerlendirilmesi” esasını öne çıkardığı,

4- Yemek kartı/çeki/kuponu ve benzeri uygulamalarda; ödeme aracının nakit ya da nakit yerine geçecek kullanımı olanaklı olmaması nedeniyle ayni yardım kabul edileceğini, tersine nakit ya da yemek bedeli ödeme dışında da kullanımın ayni yardım olarak kabulüne engel olacağı,

5- Ayni yardım olarak yemek vermenin karşılığında 3. kişiye nakden ödeme olması; ayni yardım niteliğini değiştirmeyeceği,

6-Yasanın değerlendirildiğinde; yemek yardımının prime esas kazançtan muaf tutulması için ayni verilmesinin yeterli bulduğu ve yemeğin verileceği yer bakımından mekansal bir ayrım bulunmadığı

Dayanaklarına kararında yer vermiştir.

Konunun değerlendirilmesindeki zorluk; yasada yer alan ayni yardım kavramının prime tabi olmaması nedeniyle işverenlerin ayni yardım yapıyoruz diyerek prim ödemekten kaçınma olasılığına dayanmaktadır. Zira ayni yardım adı altında; örtülü ücret ödemesinin prim kaybına yol açabileceği kaygısı; Sosyal Güvenlik Kurumu nezdinde konuya sınır getirme gereksinimi doğurmaktadır. Her ne kadar yönetmelik değişikliği sonrası beklenen genelge ile yemek hizmetlerinin verileceği yer ile ilgili değerlendirme olup olmayacağı belli olacak ise de; yemek kartının yemek amaçlı olarak marketlerde ya da benzeri yerlerde kullanımının prime tabi tutulması yönünde yorum yapılmasının dava konusu olacağını söylemek güç olmayacak.

Danıştay 10. Daire’nin iptal kararına geri dönersek; karar verilirken ortaya konulan dayanaklar, yalnızca nakit veya nakit yerine geçecek ödemelerde prim alma olanağı bırakıyor. Diğer yanda; her geçen gün daha da karmaşıklaşan ödeme araçları, konuyu bir kat daha zor değerlendirilir duruma taşıyor. Sorunun dava ve tartışma alanı dışına çıkması için yasal düzenlemeye gereksinim duyduğu anlaşılıyor.

Sorularınız için e-posta adresi: hkaganoyken@gmail.com