Afganistan’ın Tarihi…
Afganistan, 13. Yüzyılda dünyanın merkeziydi. Bugün İran’da kullanılan takvim, Ömer Hayyam tarafından oluşturuldu. Hayyam, o zamanın Greenwich’ini bugünkü Afganistan’dan geçirmiş, bölgeye de Farsça’da gün yarısı anlamına gelen Nimruz adı verilmişti.
Önce dünyanın merkezi İstanbul’a, sonrasında ise İngiltere’ye kaydı. Batıya doğru akan nehirde Afganistan giderek geri kaldı. Modern döneme girildiğinde Afganistan, İngiltere ile Rusya arasındaki büyük oyunda tampon bölge olarak tutuldu. Rusya’nın Orta Asya’ya büyük yayılımında İngiltere, İmparatorluğunun tacı mahiyetindeki Hindistan’ı korumak için Afganistan’ı İran’dan koparıp tampon yapmıştı. Afganistan, modern zamanlara geri kalmış bir tampon ülke olarak girmişti.
45 yıllık uzun işgal
Sonrasında Afganistan, ardı ardına istikrarsızlık yaşadı. Önce 1979’da uzun Sovyet işgaline, sonrasında 1990’larda iç savaşla, en son ise 2000’lerde ABD’nin 20 yıl süren işgaliyle karşılaştı.
İran’da görev yaptığım sırada 2021 yılı Temmuz ayında ABD, İran’dan çekildi. Büyük bir kaosun ortasında Afganistan’da Taliban, iktidara geldi.
Batı’nın propaganda mekanizması, Afganistan’ı her zaman suçun, radikal İslam’ın, iç savaşların, eroinin merkezi olarak gösterdi.
ABD bölgeden çekildikten sonra Afganistan, normalleşme sürecine girdi. Bölgeyi en iyi bilen iş adamlarından birisi olan Fatih Çayabatmaz ile İran’daki görevim sırasında tanışmıştım. Fatih Bey o coğrafyayı çok iyi bilen, 2009 yılından beri bölgede ticaret yapan birisi.
Afganistan’daki güncel durum
Çayabatmaz, bölgeye ilişkin değerlendirmesinde son iki yıl içinde Afganistan’daki çatışma oranının %90 altına düştüğünü, bu durumun son 40 yılın en çatışmasız, en güvenli dönemi olduğunu belirtiyor. Çayabatmaz devamla şu an Taliban yönetimine olan desteğin en önemli sebebi, 40 yıl boyunca köylerinden, şehirlerinden uzak kalan insanların, bu yeni dönemde emniyet ve barış içinde yaşaması olduğunu belirtiyor.
Taliban yönetiminin ayrıca uyuşturucu ekimi ve kullanımıyla mücadelesinin halk tarafından büyük takdir topladığını belirten Çayabatmaz, Afganistan’da yaklaşık 3 ile 5 milyon kişinin süreçte uyuşturucu bağımlılığından kurtulduğunu, yönetimin kesinlikle uyuşturucu ekimine izin vermediğini, bundan nemalanan terör örgütlerinin zarar gördüğünü ve azaldığını, halkın bu durumdan oldukça memnun olduğunu ifade ediyor.
Ekonomik durum ve enflasyon
Taliban yönetiminin iktidara gelmesiyle ilk bir yılın zor geçtiğini dile getiren Çayabatmaz, Afganistan Merkez Bankası’nda yaklaşık 9 milyar doların bloke edildiğini ve bankacılık sisteminin durdurulduğunu, insanların maaşlarını alamadığını, Birleşmiş Milletler'in aylık 150 milyon dolarlık yardımı ve Türkiye’nin insani yardımlarıyla büyük bir insani krizin engellediğini belirtiyor. Taliban’ın uyguladığı ekonomik politikalar, Afganistan’da enflasyonun düşmesine sebep olmuş durumda. 2022 yılında %118 olan enflasyon, 2023 yılında -%10 olarak gerçekleşti.
İhracat ve ticaret
Afganistan, 2023 yılında ihracatını 2 milyar dolara çıkarmayı başarmış durumda. Ancak uluslararası camiada yeni yönetimin tanınmaması ve bankalara uygulanan ambargolar, finansmana erişimi zorlaştırıyor. Bu durum, Türk firmalarının altyapı işlerini yapmasını engelliyor. Afganistan, ithalatının %90’ını İran’dan ve Pakistan’dan yapıyor. Türkiye’nin Afganistan’a ihracat payı %3,6 civarında ve bu oran oldukça düşük. Afganistan, Türk üreticiler için büyük bir pazar olma potansiyeline sahip.
Altyapı ve yatırım fırsatları
Afganistan, maden yatakları açısından çok zengin bir ülke. Yaklaşık 1 trilyon dolarlık maden rezervi olduğu tahmin ediliyor. Ancak uluslararası finansmana erişim zorluğu ve altyapı eksiklikleri büyük yatırımları engelliyor. Yine de ticaret açısından herhangi bir sıkıntı yok. Tüccarlar her türlü iş birliğine girebilirler.
Sonuç:
Afganistan normalleşmeye devam ediyor. Afganistan’da şu an olma zamanı. Büyük yatırımlar için tam zamanı olmayabilir ama orada bulunmak ve ticaret yapmak için uygun bir zaman. Çünkü Afganistan, tanındığında ve ambargolar kalktığında, şimdiden orada olan firmalar büyük fırsatlar elde edecek.
