Bugün Ak Parti zihniyetinin baş temsilcilerinden Mahir Ünal''ın "Cumhuriyet bizim lügatimizi, alfabemizi, dilimizi, hasılı bütün düşünmemizi yok etmiştir." sözündeki "ihtiraz" ve "itiraz"ının başlangıcının 99. yılını idrak ediyoruz!
Mustafa Kemal''in, Balıkesir''de Zağnos Paşa Camisi''nde yaptığı konuşmayı ("vaazı" mı desem) bilirsiniz.
Mustafa Kemal, 14 Ocak 1923''te Batı Anadolu gezisine çıkmıştır. Bu gezi 17 Şubat 1923''te İzmir İktisat Kongresi''nde yaptığı konuşmayla sona erer.
4 Şubat 1923''te Lozan görüşmeleri kesintiye uğruyor, Türk heyeti Türkiye''ye dönmek için hareket ediyor. Mustafa Kemal, 29 Ocak 1923''te İzmir''de nikâh kıydığı Latife Hanım''la birlikte 6 Şubat 1923''te Balıkesir''e geliyor. 7 Şubat 1923 Çarşamba günü öğle namazını Zağnos Paşa Camisi''nde kılıyor. Namazdan sonra, cemaate hitap ediyor:
"Arkadaşlar; Cenab-ı Peygamber mesaisinde iki dâra, iki haneye malik bulunuyordu. Biri kendi hanesi, diğeri Allah''ın evi idi. Millet işlerini, Allah''ın evinde yapardı. Hazret-i Peygamber''in isr-i mübarekelerine iktifaen bu dakikada milletimize; milletimizin hâl ve istikbaline ait hususâtı görüşmek maksadıyla bu dar-ı kutsîde Allah''ın huzurunda bulunuyoruz. Beni buna mazhar eden Balıkesir''in dindar ve kahraman insanlarıdır. Bundan dolayı çok memnunum. Bu vesile ile büyük bir sevaba nail olacağımı ümit ediyorum. Efendiler, camiler birbirimizin yüzüne bakmaksızın yatıp kalkmak için yapılmamıştır. Camiler itaat ve ibadet ile beraber din ve dünya için neler yapılmak lazım geldiğini düşünmek yani meşveret için yapılmıştır. Millet işlerinde her ferdin zihni başlı başına faaliyette bulunmak elzemdir. İşte biz de burada din ve dünya için, istikbal ve istiklâlimiz için, bilhassa hâkimiyetimiz için neler düşündüğümüzü meydana koyalım. Ben yalnız kendi düşüncemi söylemek istemiyorum. Hepinizin düşündüklerinizi anlamak istiyorum. Âmâl-i milliyye, irade-i milliyye yalnız bir şahsın düşünmesinden değil; bilumûm efrad-ı milletin arzularının, emellerinin muhassalasından ibarettir. Binaenaleyh benden ne öğrenmek ne sormak istiyorsanız serbestçe sormanızı rica ederim."
Sonra konuşma soru cevapla devam ediyor.
O zamanda prompter teknolojisi yok. Soru soracakların eline sorular da tutuşturulmuyor. İçinden geldiği gibi soruyor. Mustafa Kemal de irticalen cevap veriyor. Belki, soruları tahmin ederek önceden notlar almış olabilir, hatta konuşmasını da önceden hazırlamıştır. Hazırlamasa bile not alınması için vazifelendirdiği kişiler vardır. Meselâ; Ahmed Emin Yalman''ın sorusu üzerine"Hilâfetin mutlaka kökünden ilga edilmesi lazımdır." dediği basın toplantısı, Batı Anadolu gezisine çıkmadan bir hafta önce 6 Ocak''ta İzmit''teydi. Basın toplantısı için Meclis''in dört zabıt kâtibi de getirilmişti. Muhtemelen Zağnos Paşa Camisi''ndeki konuşmasını not edecek zabit katipleri yanındaydı.
"Bir Askerin Kaleminden İstanbul Camilerinden Vaaz Notları 1942-1951" kitabı yeni çıktı. Notları alan Abbas Hilmi Erhan. Oğlu Mehmet Fethi Erhan derlemiş. (Ülke Yayınları, 249 s.)
"İsmet İnönü döneminde camiler ahır yapıldı. Din iman hak getire..." derler ya... O dönemin vaaz notları.
Abbas Hilmi Erhan, 1900''de Saraybosna''da doğmuş. Ailesi önce Üsküp''e, sonra Anadolu''ya göçmüş. Astsubay okulunda okumuş, 1945''te kıdemli başçavuş olarak emekliye ayrılmış. 1970''te hacca gitmiş. Vefat yılı: 1983.
Abbas Hilmi Erhan, namazını camilerde eda eder, hocaların vaazlarını not alırmış. Kitap bu vaazların toplamı.
Birebir alınmış notlar, çok tartışılan dönemin dinî kültürünü anlamak için ufuk açıcı.
