Bugün ilk İzmir İktisat Kongresi''nin 100. yılı. İlki 17 Şubat-4 Mart 1923''te düzenlenmişti.
100. yıl için büyük hazırlık yapılıyordu. Deprem bizi öyle bir vurdu ki, bütün kutlamalar, bütün faaliyetler iptal edildi ister istemez.
Sonra İzmir''de 17 Şubat''ta birçok defa iktisat kongresi düzenlendi. Eskiler yad edildi. Sonradan düzenlenen bu kongreler, 1992''deki hariç, pek ses getirmedi. 1992 kongresini baştan sona takip ettim.
O kongrenin düzenlenmesinde Devlet Planlama Teşkilâtı (DPT) önemli rol oynadı. DPT Müsteşarı, şimdiki CHP milletvekili İlhan Kesici idi.
O zaman, kongreyi yazarken farklı yol takip ettim. Tarihe not düştüğümü düşünüyorum. Üç gün bu kongre notlarımı vereceğim.
***
"1923''ten kalma 93''lük Delege" başlıklı ilk yazım:
3. İzmir İktisat Kongresi''ndeyiz. Parayı kullananlar ve bu parayı yönlendirenler hepsi bir arada. Türkiye Cumhuriyeti kurulduğundan beri üçüncüsü yapılan ve artık milletler arası bir nitelik kazanan İzmir İktisat Kongreleri bundan böyle devam edeceğe benzer.
Büyük bir organizasyonda bazı aksamaların olacağı da tabiîdir. Nitekim karışıklıklar yaşandı ama, güler yüzlü görevliler, kendilerinden olmayan aksaklıkları hemen çözmek için büyük gayret gösterdiler.
Yalnız dünyada bütün ekonomik ve siyasî merkezlerin gözünün üzerinde olduğu bir kongrenin muhtevası ile mekân bağdaşmıyordu.
Neredeyse Türkiye''yi ellerinde tutanlar sinema salonu gibi bir yerde, Balçova Tesislerinde balık istifi tıkış tıkış sıralanmışlar üstelik bin 300 kişilik salona bin 600 kişi sığdırılmak istenmiş.
İzmir''i pek tanımıyoruz. Başka salonlar var mı, bilemiyoruz. Daha geniş bir salon bulunmalıydı. Düşünebiliyor musunuz, her gün gazetelerde bir cümleleri manşet olan insanlar, kendi makamlarında kimi mağrur, kimi mütebessim, kimi acımasız, kimi sevecen, istedikleri an paranın bile şeklini değiştirebiliyorlar, ama hepsini toplamışlar ufak bir yerde Türkiye''nin geleceğini tayin ediyorlar.
Kongre Atatürk''ün hatırasına İzmir''de toplanıyor. Anlayacağınız, Türkiye''mizi yönetenler biraz nostaljik takılıyorlar!
Bildiğiniz gibi kongrenin ilki 17 Şubat-4 Mart 1923 günlerinde yine İzmir''de toplanmış. Toplandığı bina da Kemeraltı''nda bir tütün deposu.
1. İzmir İktisat Kongresi''nin önem taşıyan bir durumu da şu: Kongre, Lozan Konferansı''nın kesintiye uğradığı bir dönemde toplanıyor. Kongreye Mustafa Kemal (Atatürk), Meclis üyeleri, çiftçi, tüccar, sanayici ve işçi kesiminin delegeleri katılıyor. Mustafa Kemal burada yaptığı konuşmasında Türkiye''nin arazi varlığı ve tabiî kaynaklarına göre nüfusunun kifayetsizliğine temas ediyor. Altı çizilecek bir konu... Zamanımızda Nüfus planlaması için toplum üzerinde yoğun bir baskı uygulanıyor. Şimdi, tarım ve sanayide gelinen nokta ile nüfus arasında bir oran kurabilir miyiz? Araştırmaya değer...
1. İktisat Kongresi''nde de katılmış bir şeref konuğu vardı 3. kongrede: Bahattin Moltay... Mühendis... Şimdi 93 yaşında. Kongrede kapıdan girince dikkatimi çekiyor. Eşiyle beraber gelmiş... Kendisini şeref konuğu olarak ön sıraya alıyorlar ama yanında eşi var. O nereye oturacak?.. Yaşlı insan... Kendisi öne, eşi arkaya oturtulunca hemen sinirleniyor, kalkıp çıkış kapısına yöneliyor. Eşinin kolunda geldiği salondan dinç bir şekilde tek başına çıkıp gitmek istiyor.
Neyse, karısı ardından yetişip işi tatlıya bağlıyor. 1. Kongre''den 3. Kongre''ye katılan tek üye imiş. İlk kongrede de faal imiş. Kongrenin düzenlenmesinde de etkili bir rol almış. Bu bilgileri yaşlı delege Bahattin Moltay''ın eşinden alıyorum. Eşi Alman asıllı... Anneliesse Moltay... Almanya''da tanışmışlar. 43 yıllık evliler ve üç çocukları var. Bahattin Moltay iş adamı... Eskişehir''de lokomotif fabrikası kurmuş. Demiryollarımıza 400 lokomotif yapmış. Anneliesse Moltay enteresan bilgiler veriyor: "Biz, rüşvetsiz iş yapan bir şirketiz." diyor. Bunu o kısa zaman aralığında demek ihtiyacı duyması beni düşündürdü. Bir düşündürdüğü durum da Türkiye''nin en eski, en meşhur, en zengin insanını da isim vererek suçlaması...
"O" diyor, "Karaborsacılık yapıp, piyasada bulunmayan malları yığıp haksız kazanç sağlarken, Bahattin Bey alın teriyle çalışıp kazanmıştır." şeklinde konuşuyor.
MÇP lideri Alparslan Türkeş de oradaydı. Erken gelenlerden. Sağ tarafında Meclis Başkan Yardımcısı HEP''çi Fehmi Işıklar, sol yanında Kırgızistan delegesi Askar Sangulov için yer ayrılmış. Yani bölücülükle suçlanan insanla Türk dünyasından bir isim arasında denge teşkil ediyor! MÇP lideri Türkeş, yanındakiler gelene kadar önce oğlu Tuğrul Türkeş''le sonra YÖK Başkam İhsan Doğramacı ve Meclis Başkan yardımcılarından DYP''li Yıldırım Avcı ile koyu ve samimi bir sohbete dalıyor... (5 Haziran 1992)
(Not: Bahattin Moltay, 9 Şubat 1994''te, 96 yaşında, eşi Anneliesse Moltay ise Eylül 2011''de Almanya Düsseldorf''ta 83 yaşında vefat etti. Anneliesse Moltay''ın ağır dille suçladığı ünlü sanayici de 95 yaşında 1996''da hayatını yitirmişti.)
