Pandeminin birinci yılını doldurduğu şu günlerde, Türkiye de dahil pek çok ülkede çeşitli aşılar uygulanmaya başladı. Ülkeler, aşı uygulamasına genel olarak riskli gruplardan başlasa da çeşitli aşı takvimleriyle süreci yönetmeye çalışıyorlar ve planlanan, görece kısa vadede tüm vatandaşların aşılanması. Ancak aşının belli bir maliyet gerektirdiği göz önüne alındığında aşı uygulamasının daha uzun süre yapılamayacağı ülkeler olduğu gibi, Türkiye gibi aşıya başlansa da tüm vatandaşlara yetecek dozu temin etmesi hayli uzun sürecek ülkeler de oldukça fazla. Üstelik aşının üretim hızı da dünya nüfusuna yetişmek için oldukça yavaş kalıyor. Dahası, aşı uygulamasını zorunlu tutan ülke yok. Dolayısıyla aşı olmayı reddeden vatandaşlar da her ülkede mevcut.
Yani, artık önümüzde iki ayrı grup var: Aşı olanlar ve aşı olmayanlar.
Tartışılan ise, aşı olan kişilere ek haklar tanınıp tanınmayacağı. Başka bir ifadeyle, aşı olmayan kişiler bazı haklardan muaf tutulacak mı? Aşı, toplumsal eşitsizliği kamçılamış mı olacak?
Dijital kayıt
Sağlık pasaportu veya aşı pasaportu diye adlandırılan bir belge Avrupa'nın gündeminde. Belge, bir kişinin hastalığı yayma veya kapma olasılığının düşük olduğunu tasdik eden bir kaydı ifade ediyor. Doğrulayacağı veriler ise şunlar: Belge sahibi kişiye aşılama yapıldı mı, virüs testi negatif çıktı mı veya virüsü bir defa atlattı mı?
Buna göre, aşı veya hastalığı geçirerek bağışıklık kazanan kişiler bunu belgelemeleri halinde seyahat, restoran, kafe vb yerlere girmek, konserlere katılmak gibi bazı sınırlamalardan muaf olacaklar. Estonya, Çin, Şili gibi dünyanın dört yanından ülkelerde benzer yöntemler denense de aşı uygulamasının başlanmasıyla öneriler daha belirgin bir hal aldı:
* İsrail, aşılananlara restoran ve kültürel etkinliklere kolay erişim sağlayacak ve onları karantina kurallarından veya seyahat öncesi virüs testi yaptırmaktan muaf tutacak bir yeşil pasaport vermeyi planladığını açıkladı.
* Hindistan'da aşı olan herkesin bir sertifika alacağı açıklandı.
* Dünya havayollarının lobi grubu olan Uluslararası Hava Taşımacılığı Birliği (IATA), önümüzdeki yılın başlarında yolcuların Covid-19 aşılama verilerini içerecek bir dijital sağlık seyahati kartı uygulaması başlatacağını söyledi.
* Danimarka, Covid-19 aşısı olan kişiler için, salgın sırasında bu tür belgelerin gerekli olduğu ülkelere seyahat etmelerini sağlayabilecek bir dijital "aşı pasaportu" geliştirdiğini açıkladı.
* Madrid ve Endülüs özerk yönetimleri en kısa zamanda Covid-19 ile ilgili vatandaşlara birer dijital aşı kartı çıkarılacağını açıkladı.
* Microsoft, Oracle ve Mayo Clinic dahil olmak üzere Amerikan kuruluşlarından oluşan bir koalisyon dijital bir aşı pasaportu oluşturmak için birlikte çalışmaya başladı.
* Yunanistan meseleyi Brüksel'e taşıdı ve AB ülkeleri arasında dolaşım için bir aşı pasaportu önerisi yaptı.
Aşı farklılıkları
Yunanistan'ın önerisi henüz AB tarafından kabul görmüş değil, zira birtakım endişeleri var.
Kayıt tutulmamasını destekleyenler, koronavirüsüne karşı bağışıklığı olan ve virüsü yayma riski düşük olan kişilerin belirlenmesinin seyahat ve diğer hizmetlerin güvenli bir şekilde sürdürülmesine yardımcı olabileceği görüşündeler.
Fikir bu açıdan bakıldığında gayet faydalı da görünüyor. Ancak tam da Whatsapp politikası üzerinden özel hayatın gizliliğini tekrardan tartıştığımız şu günlerde bir de hasta sağlığı üzerinden mahremiyet ihlali görmezden gelinemeyecek kadar önemli.
Dahası, aşı yaptıran ve yaptırmayanlar arasında doğacak eşitsizlik, ayrımcı muamele endişeleri daha da artıyor. Zira bu belgenin işe alımlarda dahi kullanılabileceği konuşuluyor.
Washington DC'deki Georgetown Üniversitesi'nde bulaşıcı hastalıklar uzmanı olan Alexandra Phelan, aşı sertifikalarının halihazırda uluslararası hukuk tarafından düzenlendiğini, bu da ülkelerin yolculardan giriş koşulu olarak sarı humma veya çocuk felci gibi hastalıklar için aşı kanıtı talep etmelerine izin verdiğini ancak sistemi Covid-19'a genişletmenin bazı engellerle karşılaşabileceğini, çünkü hükümetlerin yapılan aşılardan hangisini kabul edecekleri konusunda anlaşması gerektiğini söylüyor.
Mesele 21 Ocak'taki AB zirvesinde ele alınacak. Cumhurbaşkanı Erdoğan da "Bizim açımızdan da değerlendirilecek bir konu" diyerek bu konunun önümüzdeki günlerde daha çok gündeme geleceğine işaret etmiş oldu.
Ancak şunu unutmamak gerek ki Türkiye'de uygulanmaya başlanan Çinli Sinovac firmasının geliştirdiği CoronaVac aşısı henüz Endonezya, Türkiye ve Brezilya gibi birkaç ülke dışında onay almış değil. Onay alınan aşıların ise bu saatten sonra temini oldukça güç. Bu da akla şu soruları getiriyor: Çin aşısı Avrupa'ya yapılacak seyahatlere engel mi oluşturacak? Avrupa ile ticari ilişkiler nasıl yürütülecek
