Basın tarihini yazanlar, Tanzimat dönemine şöyle bir girerler ve sonra II. Abdülhamit dönemi üzerinde uzun uzun dururlar. Bu duruşun bir sebebi, gazetelerin bollaşması ise, bir sebebi de, basının sıkı bir kontrole tâbi tutulmasıdır. İkinci Meşrutiyet'in ilânın hemen ardından "sansürsüz" dönem başlamış, peş peşe gazeteler dergiler çıkarılmıştır. Baktılar bu kadar serbestlik bünyeye zarar, yeniden sansürü getirdiler. Ancak Abdülhamit dönemiyle kıyaslanabilecek bir sansürden bahsedemeyiz. (Sansür de kâr etmeyince gazetecileri öldürdüler, diyeceksiniz. Haklısınız. Hasan Fehmi'yi, Ahmet Samim'i, Zeki Bey'i katledilmişlerdi. Şimdi ise dövüyorlar!)
İkinci Meşrutiyet'in peşinden 25 Temmuz 1908'de, 30 yıldan sonra, ilk defa gazeteler sansürsüz yayınlanmıştır. Bu tarihten itibaren 45 günde gazete çıkarmak için başvuranların sayısı 200'ü aşmıştır. II. Meşrutiyet'in ilân edildiği 24 Temmuz 1908'den 31 Mart Vak'ası'na (13 Nisan 1909) kadar basın hürriyetine hemen hiçbir sınırlama getirilmemiştir. Sonra sansür uygulamış ve bazı gazeteler kapatılmıştır.
Türk basın tarihinde, iki dönem acı bir tebessümle hep anılagelecektir: II. Abdülhamit ve -birilerinin yakıştırmasıyla- III. Abdülhamit dönemleri. (III. Abdülhamit kim mi? Biliyorsunuz!)
Hiç aklınıza gelir miydi, bir düşünce kuruluşu olduğunu iddia eden SETA'nın gazetecileri andıçlayacağı!
II. Abdülhamit döneminde basının nasıl yazması gerektiğine dair açık nizamnameler yayınlandığı gibi, gizli talimatnameler de çıkarılmıştır. 6 Aralık 1888 tarihli Zaptiye Nazırı'nın bir yazısını Prof. Dr. Fatmagül Demirel Başbakanlık Osmanlı Arşivi'nde tespit etmiştir. Zamanımızla ne kadar benzeştiğini göreceksiniz. (Hocam kusura bakmayın; sadeleştirmede daha dikkatli olmalıydınız!)
"1. Basın; haberlerinde önceliği hükümdarın sağlık durumuna, tarım ürünlerindeki rekoltenin iyiliğine ve Türkiye'deki ticaret ve sanayin gelişmesine verecektir.
2. Ahlâk bakımından Maarif Nazırı ve Ahlak Komisyonu tarafından onaylanmayan hiçbir tefrika yayınlanmayacaktır.
3. Gazetenin bir sayısında yayınlanamayacak kadar uzun hiçbir edebi ve bilimsel makale yayınlanmayacaktır. "Devamı var" veya 'Arkası yarın' sözcükleri kullanılmayacaktır.
4. Bir makalede boş beyaz yerler olmayacak, nokta, nokta çizgiler bulunmayacaktır; çünkü bu şekilde ifadeler hatalı varsayımlara neden olabilir ve fikirleri karıştırabilir.
5. Her türlü kişisel suçlamalardan en büyük dikkat gösterilerek kaçınılacaktır ve eğer size şu vali veya bu mutasarrıf hırsızlık, zimmetine para geçirme, cinayet gibi yüz kızartıcı fiillerle suçlanıyor denilirse olayı kanıtlanmamış bir vaka gibi kabul ediniz ve mutlaka saklayınız.
6. Sorumluların kötü yönetimlerinden şikâyet eden ve hükümdara sunulan kişilerin veya vilayetlerdeki çeşitli toplulukların dilekçelerinin yayınlanması katiyetle yasaktır.
7. Bütün tarihi ve coğrafi isimlerin ve özellikle "Ermenistan" sözcüğünün zikredilmesi yasaktır.
8. Yabancı hükümdarlara karşı yapılan suikast denemelerinin ve yabancı ülkelerde hangi koşullar altında olursa olsun vuku bulan isyan teşebbüslerinin yayınlanması yasak edilmiştir. Çünkü böyle haberlerin bizim yasalara uyan ve barış içinde yaşayan halkımızca duyulması iyi değildir.
9. Bu yeni kuralları gazetenizin sütunlarında yayınlamanız da yasaklanmıştır, çünkü eleştirilere neden olabilir ve bazı kötü niyetliler tarafından başka yöne çekilebilir."
