Atatürk Üniversitesinin ilk kuşak Halk Edebiyatı Doktorları ve Prof. Dr. Bilge Seyidoğlu

Ankara Üniversitesi Dil Tarih Coğrafya Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü dışında başta İstanbul Üniversitesi olmak üzere üniversitelerimizde Türk halk edebiyatı alanında lisans öğretimi ve lisansüstü çalışmaları geç başlamıştır.

1938’de Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Doçentliğine atanan Pertev Naili Boratav’ın doktorası konusunda bilgi bulunmamaktadır.

1947’de, Ankara Üniversitesi’nde “Mahmutgazi Köyünün Halk Edebiyatı” üzerine doktora yapan Mehmet Tuğrul’un doktora hocası belli değildir. Sadece 1944’te Şükrü Elçin’in, Ankara Üniversitesi’nde Prof. Pertev Naili Boratav danışmanlığında “Kitabî, Realist, Mensur İstanbul Hikâyeleri” konusunda doktora yaptığı bilinmektedir.

Atatürk Üniversitesi’nde Prof. Dr. Mehmet Kaplan’ın Halk Edebiyatını lisansta ders olarak koydurup İstanbul Üniversitesi’nden öğrencileri Mehmet Akalın’ı 1960’ta, Muhan Bali’yi 1963’te, Bilge Palandöken (Seyidoğlu)’i 1965’te, Saim Sakaoğlu’nu 1967’de, Ankara Üniversitesi DTCF Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü mezunu Umay Türkeş (Günay)’i 1968’de ve Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü mezunu Fikret Türkmen’i 1968’de asistan alarak lisansüstü eğitimi yaptırması zamanına göre bir devrim niteliğindedir.

Mehmet Akalın’ın alan değiştirip Türk Dili Anabilim Dalı’na geçmesi sonucu kalan beş kişi Türk Edebiyatının İlk Kuşak Halk Edebiyatı doktorları olma şerefine sahip olmuşlardır. Bunların tamamının doktora danışmanlarının Prof. Dr. Mehmet Kaplan’ın olması, kimilerinin tezini Atatürk Üniversitesi’nde, kimilerinin de İstanbul Üniversitesi’nde tamamlatıp Dr. ünvanını kazandırması devrim niteliğindeki bu hareketin ayrı bir boyutudur. Bunlardan; Muhan Bali, “Ercişli Emrah ile Selvi Han Hikâyesi Varyantlarının Tespiti ve Hikâyeciliğimiz Bakımından Önemi”, İstanbul Üniversitesi, 1967, Saim Sakaoğlu, “Gümüşhane Masalları/Metin Toplama ve Tahlil”, Atatürk Üniversitesi, 1971, Bilge Palandöken (Seyidoğlu), “Erzurum Halk Masalları Üzerinde Araştırmalar/Metinler ve Açıklamalar”, İstanbul Üniversitesi, 1971, Fikret Türkmen, “Âşık Garip Hikâyesi Üzerine Mukayeseli Bir Araştırma”, İstanbul Üniversitesi, 1972, Umay Türkeş) (Günay), “Elâzığ Masalları (İncelemeler)”, İstanbul Üniversitesi, 1973 adlı tezleri ile Türk Edebiyatının İlk Kuşak Halk Edebiyatçıları olup görev yaptıkları çeşitli üniversitelerde Erzurum’da atılan halk edebiyatı temelini yeni kuşaklar yetiştirerek güçlendirmişlerdir.

1987’de başladığım Yüksek Lisansta tez danışmanım Atatürk Üniversitesi’nden Prof. Dr. Bilge Seyidoğlu idi. Doğu Anadolu ve çevresinde Gümüşhane Masalları, Erzurum Masalları, Elazığ Masalları saha araştırması ile derlenip incelendi sen de Malatya Masallarını tez yapacaksın diye konuyu belirleyip yaklaşık 100 kadar masal üzerine tez, kitap, makale listesi verip bir de o dönemde kütüphanelerde bulunmayan, sadece Saim Sakaoğlu’nda ve çok az kimsede olabileceğini söylediği Stith Thompson’un Motif İndex of Folk-Literature İndiana 1955 kitabına göre motif indeksini de yapacağımı istemesi bilgisayarın olmadığı, tezlerin daktilo ile yazıldığı o dönemin olanakları içinde büyük bir yüktü.

Zaten kendisi, hocası Tanpınar'ın 'başlangıçta masal vardır' sözünü çok önemsemiş, bu cümle ile masal dünyasına yönelmiş, masalları derledikten sonra, dünyaca ünlü masal tasnifçilerinin yöntemlerini uygulamıştır.

Tez konum netleşince Konya Selçuk Üniversitesi’nde Dekan olan ve Tokat Gazi Osman Paşa Lisesi’nden hocam Prof. Dr. Saim Sakaoğlu’na gittim. Stith Thompson’un Motif İndex of Folk-Literature İndiana 1955 ile masal üzerine istenen kaynakların önemli bir bölümünü de o zengin kütüphanesinden temin etmeme izin verdi. Hâlâ şükranla anarım. O dönemde Kültür Bakanlığı’ndan aldığım Malatya Mutfak Kültürü Projesi nedeniyle oluşturduğum araştırma grubuyla Malatya ve tüm ilçelerinin 200 kadar köyünü gezip hem projeyi tamamladım hem de kaynağından masal, efsane, halk hikâyesi, halk şiiri vb. halk kültürü malzemesi derledim ve Malatya Masalları üzerine tezimi tamamladım.

Seyidoğlu’nun Erzurumlu olan babası Fizik öğretmeni Hakkı Palandöken, Atatürk’ün isteği üzerine Kâbil’e gönderilmiş eşi Hatice Hanım’la orada bulunurken Bilge Palandöken, 13 Mart 1941 tarihinde Afganistan’ın Kâbil kentinde doğmuştur.

Üniversiteden hocası Mehmet Kaplan’ın önerisi üzerine 1965’te Atatürk Üniversitesi’ne asistan olarak girmiş, 1971’de Doktorasını yapan Seyidoğlu, 1972-1974 yılları arasında Amerika Birleşik Devletleri’ndeki Michigan State Üniversitesi’nde Mukayeseli Mit Araştırması çalışmaları yapmış, Mukayeseli Folklor ve Edebiyat derslerine devam etmiş. 1974 yılında Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’ndeki görevine dönüp halk edebiyatının en güç araştırma konularından biri olmakla beraber, Bilge Seyidoğlu'nun çok sevdiği bir alan olan efsanelere yönelip Erzurum’da Belli Yerlerle İlgili Efsaneler Üzerine Bir İnceleme konulu tezini hazırlayarak 4 Temmuz 1979’da doçent ünvanını almıştır.

Seyidoğlu’nun halk edebiyatı nesrinin üç ana konusunun biri masalla doktor, ikincisi efsane ile doçent olduktan sonra üçüncüsü olan mitolojiye yönelip “Mitoloji Üzerine Araştırmalar” adlı takdim tezi ile de 3 Nisan 1989 tarihinde profesörlüğe yükseltilmiştir.

Zeynep, Gül ve Baybars adlı üç çocuğu olan Prof. Dr. Bilge Seyidoğlu İngilizce ve Rusça dillerine vakıftı. Akademik hayatının sonuna kadar Atatürk Üniversitesi’nde görev yapan Seyidoğlu 24 Eylül 1992-24 Eylül 2001 tarihleri arasında Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü görevini yürütmüş, 14 Mart 2005-13 Mart 2008 tarihleri arasında Ağrı Eğitim Fakültesi Dekanlığı yapmıştır.

Yazılarını, Türk Folklor Araştırmaları, AÜ Edebiyat Fakültesi Araştırma Dergisi, Kaynaklar, Halk Kültürü, Türk Kültürü, Türk Folklorundan Derlemeler, Türklük Bilgisi Araştırma Dergisi, Millî Folklor, Millî Kültür, Kümbet, Yağmur, Köz gibi saygın yayın organlarında yayınlamıştır. Birçok yerde sempozyum ve seminerlere katılarak bildiriler sunmuş, uzmanlık alanıyla ilgili konferanslar vermiş, 1996’da Türk Folklor Kurumu İhsan Hınçer Folklor Ödülü ile Erzurum Gazetesi Yılın Edebiyatçısı Ödülünü almıştır.

Özgün çalışmalarıyla tanınan ve yaşadığı kent Erzurum’un kültürel zenginliğini kitaplarına yansıtan Seyidoğlu’nun Erzurum’la ilgili: Erzurum Halk Masalları, Ankara, 1975, İstanbul, 1999; Erzurum Efsaneleri Ankara, 1985, İstanbul 1997, 2005 ile “Erzurum Folkloru” kitap bölümü ve “Erzurum Manileri”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 1 Ekim 1968, “Erzurumlu Halk Hikâyecisi Behçet Mahir’le Bir Sohbet”, Türk Folklor Araştırmaları, cilt: 17, sayı: 333, Nisan 1977, “Erzurum’un Türk Kültür Hayatındaki Yeri”, Palandöken, sayı: 4, Erzurum, Eylül 1989. “Erzurumlu Emrah ve Şiirlerinin Bazı Özellikleri”, Beyazdoğu, sayı: 1, Ocak-Şubat-Mart 2005. Bugün de Erzurum’u tanımak, öğrenmek isteyenler için eşsiz bir kaynak niteliğini taşımaktadır.

13 Mart 2008’de yaş haddinden emekli olup İstanbul’a yerleştikten sonra 2011’de “Bilge Seyidoğlu Kitabı” adlı bir de armağan kitabı yayınlanan Seyidoğlu, 10 Ağustos 2014’te İstanbul’da vefat etmiştir. Ruhu şad mekânı cennet olsun.