Amerika'da popülizm

Aşağıdaki satırları önce okuyalım. Sonra yazıldığı tarihi vereceğim:

"Amerika yeni dünya olduğu gibi yenilik dünyasıdır. Sanatta, ticarette, ziraatta, insaniyette, hukukta, erkeklik, kadınlıkta her şeyde yenilik göstermiştir. Bu memlekette binlerce seneden beri kalmış Amerikalıları boğan fena âdetler yoktur. Avrupa'da ve Asya'da, eski dinlerden kalma dibi zehirli bir hava, serbest soluk almaya müsaade etmeyen kesif bâtıl fikir bulutları Amerika'da hüküm süremiyor. Amerika temiz bir hava, taze bir toprak, taze bir cemiyet, taze bir insaniyet. İnsanlar burada babaları ne yapmışlar ise onu yapmıyorlar. Düşünceleri, akılları var. Eski zamanda ne yapıldığına bir kere bakıyorlar. Ondan sonra lâzım olduğu gibi maziyi, tarihi değiştiriyorlar. Amerika, bunun için düşünce, serbest fikir memleketi, serbest terakkî yeridir."

Şimdiki ABD'yi düşünüyorsunuz, sonra bu yazıyı. Ne zaman yazıldığını söylediğimde çok şaşıracaksınız. Metnin üzerinde aynen "Haziran 1904, Berlin" yazılı. Yazının çıktığı tarih ise 1327 [1911]. Dönemin önemli dergisi "Resimli Kitap"ta "Avrupa'da Kadınlara Hak" serisinin yedincisinin girişinde yer alıyor.

Yazının ilk bölümünde, "Bu silsile-i makalât [makale dizisi], 1904 Berlin Kadın Kongresi'ne sâmi' [dinleyici] sıfatıyla iştirak etmiş olan muhterem muharrir-i Osmanî'nin [Osmanlı yazarının] o zaman Avrupa kadınlarına ve Avrupa'da kadınların hukukuna dair yazmış olduğu hâtırâtı" ifadesi kullanılıyor.

Metni sadeleştirdiğimi sanmayın. Osmanlı yazısından aynen aktardım. Metnin altında "Ertuğrul Gazi" imzası var. Takma isim. Bilinen bir isim ama kim olduğunu bulamadım. Almanya'da bir süre yaşayan ve Türkçenin sadeleştirilmesinde aşırıya kaçtığı için Gökalp'la bile tartışmaya giren Mehmet Fuat Köseraif (1872-1949) olabilir.

Meselemiz şimdi Türkçe değil; bütün dünyayı etkileyen ABD'deki hareketler. Amerika, Türkiye'den, 116 yıl önce böyle görünüyor. Sonra dünya kutuplaşınca ABD "hırsız" der gibi "kapitalist" sıfatıyla anılıyor.

Bu satırları yazarken Alex Haley'in "Kökler" romanı aklıma geldi. Romanın kahramanı Kunta Kinte. Zencilerin hangi şartlarla Afrika'nın derinliklerinde ailelerinden koparılarak ABD'ye taşınıp satılmaları çok acıklı anlatılır. Ve bu insanların hemen hepsi de Müslüman. ABD'de Müslümanlar kalmışsa, o "köleler" sayesinde kalmıştır.

Dünkü Amerika'yı okuduk. Ya Bugünkü ABD?

Şu salgında bile Prof. Dr. Hale Şıvgın'ın sahipliğinde ilmî faaliyetine devam eden hakemli dergi "Gazi Akademik Bakış"ın 26. sayısında yer alan Doç. Dr. Ömer Kurtbağ'ın "ABD'de Yükselen Popülist Dalga ve Trumpizm: Neoliberal Küreselleşme, Ekonomik Kriz, Siyasetin İşlevsizleşmesi ve Elitizme Karşı Bir Geri Tepki mi?" makalesi bize bir fikir verecektir. Makale Trump'ın başkan seçilmesiyle gözle görülür hâle gelen popülizmi teorik olarak ele alıyor. (Devam edeceğiz).

(Not: Dün FOXTV'de İsmail Küçükkaya ile Çalar Saat'te Dr. Aytun Çıray'ı dinledim. Salgından, ifade hürriyetine kadar Türkiye'nin meselelerini, tecrübelerine dayanarak, lafı dolandırmadan net ortaya koydu. Siyasî kimliğini bir tarafa bırakıp dinlemek lâzım. Hükûmet edenler de bu tecrübeli isimden ders çıkarmalılar, diyeceğim ama "dinleme"nin, kendilerinin esas aldığı "düşmanlaştırma" kategorisinde yeri olmadığı için itibar etmeyeceklerini biliyorum.)