Türklerin bir anılan cumhuriyetleri, bir de kutlanan cumhuriyeti vardır.
Anılan cumhuriyetler geçmiş cumhuriyetlerdir. Bugün kutlanan Cumhuriyet'in 92. yılındayız. İnşallah anılan cumhuriyet olmayız! Bu Cumhuriyet yıkılırsa anacak kimse de kalmaz!
1878'de kurulan ilk cumhuriyetten dün bahsettim.
İkinci cumhuriyet Garbî Trakya Hükûmet-i Mustakilesi'dir.
Türkler 31 Ağustos 1913'te bir cumhuriyet kurdular ve ancak 55 gün yaşatabildiler. Gümülcine başşehirdi. Batı Trakya Müstakil Hükümeti'nin bayrağı da, millî marşı da vardı, pul da bastırmıştı.
Millî Mücadele'de sık karşımıza çıkan "Kuvâ-yı milliye" tabiri da bu kısa ömürlü cumhuriyette kullanılmıştır.
Bu cumhuriyetin kuruluşunda, henüz resmen ilân edilmemiş Teşkilât-ı Mahsusa'nın ve hâliyle Enver Paşa'nın rolü vardı. Süleyman Askerî ile birlikte Batı Trakya Cumhuriyeti'nin kuruluşunda rol oynayan Teşkilât-ı Mahsusa'nın da başkanlığını yapmış olan Kuşçubaşı Eşref'tir. (Gariptir; Eşref (Sencer) İstiklâl Harbi'den sonra 150'lilikler listesine alınıp sınır dışı edilmiştir.)
Tarihî şartlar böyle bir hükûmetin yaşamasına imkân vermedi ve yine İttihatçı Sadrazam Said Halim Paşa'nın eliyle sona erdirildi. Bulgarlar 30 Ekim 1913 tarihinde müstakil hükûmetin topraklarının işgalini tamamladılar.
Yine Batı Trakya'da, 15 Ekim 1919'da "İtilaf Devletleri Arası Batı Trakya Hükûmeti" kurulmuşsa da, 23 Mayıs 1920'de, Yunanlılar sona erdirmişlerdir.
Bir başka Türk cumhuriyeti Kars ve havalisinde kurulmuştur.
29 Ekim 1918 tarihinde Ahıska ve Ahılkelek çevresinde Ahıska Hükümet-i Muvakkatesi (Ahıska Geçici Hükümeti), 3 Kasım 1918 tarihinde Emir Bey Ekberzâde başkanlığında, merkezi Iğdır olmak üzere Aras Türk Hükümeti ve 5 Kasım 1918'de Kepenekçi Emin Ağa (Emin Ağa Borçalı) ve Piroğlu Fahreddin Bey başkanlıklarında merkezi Kars olmak üzere Kars İslâm Şûrası kurulmuştur. 30 Kasım 1918 tarihinde Kars'ta toplanan kongrede bu üç hükümet Kars Millî İslâm Şûrası Merkez-i Umumîsi adı altında birleşmiş, başkanlığına Cihangirzade İbrahim Bey seçilmiştir. 17-18 Ocak 1919 günlerinde Kars'ta toplanan kongreye kongrede Kars Millî İslâm Şûrası'nın adı Cenûb-i Garbî Kafkas Hükûmet-i Muvakkate-i Milliyesi (Güneybatı Kafkasya Milli Geçici Hükümeti) olarak değiştirilmiştir. Başkanlığına yine Cihangirzade İbrahim Bey seçilmiştir. Bu hükûmetin yeşil ve al zemin üzerine ay-yıldızlı bayrağı, 18 maddelik bir anayasası da vardı. Anayasa'da ilk defa "Türkiye" adı kullanılmıştır. Geçici hükûmet, 25 Mart 1919'da Cenûb-i Garbî Kafkas Hükümet-i Cumhuriyesi adını almıştır. İngilizler 13 Nisan 1919'da Kars'ı işgal ederek cumhuriyete son verdiler.
Kafkaslarda kurulan cumhuriyeti de Teşkilât-ı Mahsusa mensuplarının hayata geçirdiklerini hatırlatayım.
Son cumhuriyeti kuran Mustafa Kemal öyle gökten inmemiştir. Dehasıyla organizasyonu sağlamıştır. Liderlik budur. Çok çelmeler atılmış, çok tuzaklar kurulmuş, öbek öbek yanan istiklâl ateşi kadar Millî Mücadele'ye karşı öbek öbek isyanlar çıkmış, ama o çelmeleri çelmeyi, tuzakları bozmayı, isyanları bastırmayı başarmıştır.
Hedef her zaman anılan değil, kutlanan cumhuriyet olmalıdır.
