Başlıktaki "Türk Devleti" ifadesi okuyucuların dikkatini çekmiş olmalıdır. Öncelikle belirtmemiz gereken husus, 1250-1517 yılları arasında Mısır, Suriye ve Hicaz''da hüküm süren devletin adının, dönemin Arapça kaynaklarında "Türk Devleti" olarak geçtiğidir. Bunlardan birkaçını aşağıda gösteriyorum.
Et-Tuhfetü''l-Mülûkiyye fi''d-Devleti''t-Türkiyye: "Türk devleti hükümdarlarına armağan" anlamına gelen bu eser, tanınmış Memlük tarihçisi Baybars el-Mansûrî tarafından 1312''de yazılmıştır. Hüseyin Polat tarafından Türkçeye çevrilen eser TTK tarafından 2016''da yayımlanmıştır.
Kenzü''d-Dürer''in sekizinci cüzü: Ed-Dürretü''z-Zekiyye fî Aḫbâri''d-Devleti''t-Türkiyye: Kenzü''d-Dürer, Mısırlı tarihçi Ebûbekir bin Abdullah bin Aybek ed-Devâdârî tarafından yazılmış bir dünya tarihidir; sekizinci cüz Memlüklere aittir. Cüzün başlığı "Türk devletine ait haberlerin saf incisi" anlamına gelir.
Dürretü''l-Eslâk fî Devleti''-l-Etrâk: 14. yüzyıl tarihçi ve fakihlerinden İbni Habîb el-Halebî''nin yazdığı bu eser 1250-1376 arasını anlatan bir Memlük tarihidir. Eserin adı, "Türklerin devletindeki inci dizisi" olarak Türkçeye çevrilebilir.
İbni Dokmak''ın Sultan Berkok''un isteğiyle yazdığı El-Cevherü''s-Semîn fî Siyeri''l-ḫulefâ ve''l-Mülûk ve''s-Selâtîn adlı eserini İbni Tağrıberdi ve Sehâvî, Aḫbârü''d-Devleti''t-Türkiyye (Türk devletinden haberler) adıyla anarlar.
Arapça ed-devletü''t-Türkiyye ibaresindeki "Türkiyye", "Türkiye" demek değildir; "Türk''e ait" demektir. Arapça aitlik ekiyle yapılan sıfat tamlamaları Türkçeye isim tamlaması olarak (Türk devleti) çevrilir.
Dönem üzerinde bir doktorluk tezi yapan Ahmet Sağlam da 2021''de TTK tarafından basılan çalışmasının adını Memlûk Türk Devleti koymuştur. "Türk Devleti" terimini kullanan kaynaklar için bu çalışmanın 16 numaralı dip notuna da (s. XIX) bakılabilir.
Devletlerinin adı Türk olan Memlüklerde Türkçe eserler yazıldığı gibi Arapça ve Farsçadan da Türkçeye eserler çevrilmiştir. Mesela Mustafa Uğurlu ve Kurtuluş Öztopçu tarafından ayrı ayrı yayımlanan Münyetü''l-Guzât adlı savaşla ilgili eserin çevrilme sebebi şöyle anlatılıyor:
"Bilgil kim bu risâle Türk tili üzere tahrîr kılınmaklıga dâî (sebep) bu boldı ki… hâsekiler hâsı Timür Big… işâret muntig (şöyle) kıldı kim bizim katımızda bir Arabî silâhnâme bar turur (vardır). Anı Türk tiline çevürseŋ kim bu Gâzî Türkler andın intifâ alsalar (yararlansalar), saŋa takı (sana da) sevâb bolsa tidi… Teŋri tevfîki birle ol kitâbnı Türk tilinçe tercüme kılıp…"
Yine Kurtuluş Öztopçu''nun yayımladığı 14. yüzyıla ait bir okçuluk kitabında da şu satırlar var:
"… Maḫdûm Tolu Beg … kaçan kim men zaîf bîçâreni ündeyüp (çağırıp) öŋümde Arab tilinçe ok atmak ilmi içinde (hakkında) kitâblar keltürüp (getirip) koydı; daḫı men miskîn bîçâreden tiledi kim ''bu kitâblardan ve daḫı özge kitâblardan bir kitâb yaza men (yazayım) ok atmak içinde Türkî tili üzere''…"
Bir de İrşâdü''l-Mülûk ve''s-Selâtîn adlı fıkıh kitabında Türk nasıl geçiyormuş, ona bakalım. Recep Toparlı''nın 1992''deki yayınından:
"Kaçan kim (ne zaman ki) Türk gâlib bolsa Rûm üze, takı anlarnı yesîr kılsa, takı anlarnıŋ mallarını alsalar mâlik bolur aŋar (ona). Ve eger biz gâlib bolsak Türk üze halâl turur (helaldir) bizge ni kim tapsak (bulsak) anlarnıŋ mâlından." (s. 426).
Memlük Türk devletinde Araplara Türkçe öğretmek için sözlük ve gramerler de yazılmıştır. Onların adında da hep "Türk, Türkler (etrâk), Türkçe (Türkî)" kelimeleri geçer. Bazılarını yazıyorum:
Tercemân-ı Türkî ve Arabî, Kitâbü''l-İdrâk li-Lisâni''l-Etrâk (Türklerin dilini anlama kitabı), Et-Tuhfetü''z-Zekiyye fi''l-Lugati''t-Türkiyye (Türk dilinde halis bir armağan), El-Kavânînü''l-Külliyye li-Zabti''l-Lugati''t-Türkiyye (Türk Dilinin Genel Yasaları).
Bir eserin adında Türk yanında Kıpçak da geçer: Kitâbü Bülgati''l-Müştâk fî Lugati''t-Türk ve''l-Kıfçak (Türk ve Kıpçak diline susayanlara kaynak kitap).
