Ağustos ayı Türkler için zaferler ayıdır. Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü vaktiyle aylık olarak çıkardığı Türk Kültürü dergisinin Ağustos sayılarını zaferlere ayırırdı.
2022 yılının Ağustos''u da sevinç ayı oldu. Atalar yurdunda, Moğolistan''ın Arhangay aymağının (eyaletinin) Nomgon vadisinde çalışmalar yürüten Uluslar Arası Türk Akademisi ile Moğol Bilimler Akademisi Arkeoloji Enstitüsü heyetleri İlteriş Kağan''ın anıtlığını (kompleksini) buldular. Haber 23 Ağustos''ta geldi; 24 Ağustos''ta ilk ayrıntılar bütün dünyaya açıklandı.
Boyutları 49x41,5 metre olan anıtlıkta taştan insan, aslan ve koyun heykelleri, bir sunak taşı ve yazılı taşın üst bölümü ile tepeliği bulunuyor. Ayrıca elli kadar balbal.
Buluntuların en önemlisi yazılı taşın üst bölümü. Çünkü orada Türk oyma yazılı, 12 satırlık Türkçe bir metin var. Ne yazık ki taşın alt bölümü olmadığı için satırların sadece baş kısımları bulunuyor. Arka yüzde de Soğdakça bir metin bulunuyor.
Moğol heyeti yetkilileri ile Uluslar Arası Türk Akademisinin Başkanı Darkan Kıdırali''nin açıkladığı ilk bilgilere göre Türkçe metinde Teŋri, Türk, Kutlug, tümen gibi kelimeler okunmuştur. Okunan kelimeler sosyal medya haberlerinde Tanrı, Kutluk gibi yazılıyorsa da ben Türk Kağanlığı dönemindeki biçimlerini yazdım. Zaten sağdan beşinci satırda -ug seslerini veren iki harfi ben de fark ettim. Bunlar muhtemelen Kutlug kelimesinin son iki harfidir. Metinde eğer İlteriş Kutlug sözleri varsa kagan sözünün bulunması da beklenir. Bengü taşlarda Türk sözüyle birlikte en çok kullanılan iki kelime bodun ve kagan kelimeleridir. Dolayısıyla bu metincikte de bodun ve kagan sözleri olmalıdır. Kazak heyetinde bulunan Napil Bazilhan iyi bir Köktürk yazısı uzmanıdır. Eminim ki metni en iyi şekilde okuyup açıklayacaktır.
Bilim adamları İlteriş''in ölüm tarihini 690-693 yılları arasında tahmin etmektedirler. Onun mezar taşının ejderha yılında dikildiği de Çin kaynaklarında bildirilmektedir. 7. yüzyılın sonlarındaki ejderha yılı 692''ye denk gelir. Bulunan taş gerçekten İlteriş''e ait ise tarihi 692''dir. Yani bundan tam 1330 yıl önce.
Evet, 1330 yıl öteden Türk sözü gün yüzü görmüş oluyor. Bu, Türkçe bir metin içinde Türk sözünün geçtiği en eski kaynaktır. Türk sözünün yabancı kaynaklarda daha eski tarihlerde geçtiğini de biliyoruz. 629 ve 636 tarihli Çin kaynaklarında Türk sözü, Çinceleşmiş biçimiyle kayıtlıdır. 580 civarında dikilen Bugut yazıtının Soğdakça metninde de Türk sözünün Soğdakça çokluk biçimi (Türküt) geçmektedir. 6. yüzyılın sonlarında Köktürk kağanlarından biri adına basılmış Soğdakça yazılı bir parada da Türk sözü geçer. M.Ö. 430''da Herodot''ta Iyrcae biçiminde geçen kelime de büyük ihtimalle Türk kelimesidir. Çünkü aynı kelime M.S. 1. yüzyıldaki iki Latince eserde de Turcae/Tyrcae biçiminde geçmektedir. Demek ki Türkçe bir metinde Türk sözünün en eski kaynağı, yeni bulunan İlteriş Kağan anıtıdır.
Uluslar Arası Türk Akademisi ile Moğolistan Bilimler Akademisi kutlu bir iş görmüşlerdir. Kazı sonuçlarını ve metinleri hiç şüphesiz en iyi şekilde yayımlayıp bilim dünyasına sunacaklardır.
Yukarıdaki yazıyı yazdıktan sonra heyetteki bilim adamlarının ön okuma denemeleri Fuzuli Mecidli''den sosyal medyaya düştü. Yeni duyuruda, ön yüzde 19 satır bulunduğu, 12 satırın durumunun iyi olduğu bildiriliyor. İlk yılda ud yıl tokuzunç ay ibaresi var. Bu sığır yılıdır ve 689''a denk gelir. Bazı Çin kaynakları da İlteriş''in 690 civarında öldüğünü kaydeder. 4. satırda benim tahmin ettiğim gibi Kutlug Kagan Türk sözleri var (Ben 5. satır saymışım.) 7. satırdaki bizi okuyuşu üzerinde durulmalıdır; o dönemde bizni beklenir. 12. satırdaki kop eşti okuyuşu, kop eşitti veya kop eşitiŋ olmalıdır. Şeddeli okuyuşlar Kök Türk yazısında tek harfle yazılabilir. İlmî yayını beklemeye devam edeceğiz.
Kutlug Kaganıŋ kutı birle kut bulalım!
