Germenica, Garamaraş, Kahramanmaraş ve deprem

Kahramanmaraş''ı iki kere vuran deprem aslında modernleşme mücadelesinde sınıfta kaldığımızı, "muasır medeniyetler seviyesini aşmak" için önce bu seviyeyi yakalamamız gerektiğini çok net biçimde anlatmış oldu.

Yıl 1966-67. Atatürk İlkokulu. Öğretmenimiz Aynur Hanım sosyal bilgiler dersinde Maraş''ın (O zamanlar kahramanlık şehrin hafızasında mündemiçti) en az üç defa yer değiştirdiğini, bunun sebebinin deprem olduğunu anlatıyor. Çok eskiden Maraş, "Kara Maraş" denilen yerdeyken depremden sonra "Ahır Dağı" eteklerine doğru evler yapılmaya başlanmış. Çünkü dağların zemini daha sağlam olurmuş. Üstelik Maraş Ovası çok verimli olduğu ve buğday, "sarı çeltik", "kütü pamuk" (Maraş''a özgü pirinç ve pamuk türüydü) gibi daha pek çok tarım ürünü yetiştirildiği için şehrimizi zenginleştiriyormuş. Bu ova o kadar verimliymiş ki sadece hububat, bakliyat değil, sebze türleri bir yıl içinde dönüşümlü olarak yetiştirilebiliyormuş…

***

Yıl 1978. Kahramanmaraş Lisesi. Namı diğer "Gara Lise". Maraş ağzıyla, "Yazının Yüzü"ne dikilmiş bir ucube. "Yazının Yüzü", ovanın ortası demek. Okula yürüyerek gidip geliyoruz. Ana kapının karşısı patlıcan bostanı. Araç teyplerinden dışarı Ajda''nın "picama picama don gönnlek" diye hafife alınan "Viens Dans Ma Vie" şarkısı fışkırıyor. Adana Kozan''dan, Kadirli''den Maraş''a misafir gelen akrabalarımız, Almancıların getirdiği "pikap"larda Selda Bağcan''ın "Adaletin bu mu dünya" türküsünü çalıyorlar. Tülay, "İkimiz bir fidanın güller açan dalıyız" diye inletiyor ortalığı. Orhan Gencebay daha "Orhan Baba" olma aşamasında ama kasıp kavuruyor. Yıllardır dillerden düşmeyen "Batsın Bu Dünya"sı, Çocuk Bahçesi''nde Renk Sinemasının hoparlöründen en çok duyulan şarkı olmayı sürdürüyor…

Gara Lisenin civarında "Bahçeli Evler" adlı bir mahalle kuruluyor. Ağır değişen bir zihniyetin tesiriyle mahalle kabullerinden kopamayan sade Maraşlılar buradan ev alıp taşınanları kınıyorlar. "Patlıcan-marul-pirinç ekilen yerde oturup "(ı)sıtmaya" mı tutulacaklarmış? Allah akıl fikir versin"miş… Modernleşme uğruna tarım arazilerini imara açan "kasaba politikacıları" ise hiçbir şeyi umursamadan bir bölümü olan Maraşaltı Ovası''nı delik deşik etmekte beis görmüyorlar…

Maraş bir yanda geleneksel toprak damlı Bağdadî duvarlı evler, bir yandan yeni yeni çoğalan beton damlı briket evler, bir yandan tarım arazisine sözde plan program çerçevesinde yapılan "Bahçeli Evler", diğer yanda çok katlı apartmanlarla Türkiye''nin modernleşmesinin turnusol kâğıdı şehirlerinden biri hâline geliyordu. Bu arada eğitimdeki modernleşme mucibince, lise birinci sınıfta klasik matematik-cebir okumuşken lise ikinci sınıfta modern matematik dersi, pilot okul seçilmesinden dolayı Maraş Lisesi öğrencilerine dayatılıyordu.

40 bin nüfuslu kasabadan hallice bir tarım toplumu şehrinin modernleşme imtihanıydı bu…

Nasıl ki, şehir yeni binalar, konak eskileri, geleneksel toprak dam evler, sıvasız ve briketten yapılan çok katlı gecekondularla acayip bir şekle bürünüyorsa, biz öğrenciler de ikide bir değişen eğitim denemeleriyle acayip bir zihin yapısına büründürülüyorduk ki, Maraş, Gara Lisesi''nden üniversitelere epey öğrenci gönderiyordu… Üstelik Maraş''ı dönüştürecek kafalar "Yazının Yüzü"ne kurulu bu liseden İstanbul ve Ankara''ya gidip dönenlerden çıkacaktı.

Maraş kalesindeki bayrak direğini kucaklayan Bozkurt büstü yıkılıp "selametlenirken" Millet Meclisi''nde şehre "Kahramanlık" unvanı layık görülerek Maraş adı resmen Kahramanmaraş oluyordu…

Bu sırada yapılmayan tek şey fay kırığının üzerine kurulmuş Kahramanmaraş''ın depreme karşı nasıl korunacağına dair verilen bilgilere dayalı somut adım atmaktı… "Zelzele" ara sıra şehri salladıkça, "Garamaraş"tan dağların eteklerine neden taşınıldığı hatırlanıyor, 500 yıldan beri ayakta kalmış Ulu Camii örnek gösterilerek atalarımızın ne kadar sağlam binalar yaptıkları ballandırılarak anlatılıyordu…

Depremi konuşmak yerine Ahır Dağı adının, aslında Âhir Dağı olmak lazım geldiği geyiğini üretenlerle kaleden heykel sökenler kol kola gezerken, halkın "Garamaraş" dediği Kara Maraş bölgesinin aslında "Germanica" antik şehri adının bozulmuş şekli olduğunu konuşan çıkmıyordu… Oysa "Garamaraş"ın Germenica''dan geldiğini, Germanica''nın, bir depremle tıpkı "Sodom ve Gomorra" gibi helak olup yerin dibine battığı konuşulmuş olsaydı belki de bir dönem sonra kaldırılan modern matematik dersi deneyinden daha faydalı bir iş yapılmış olurdu…

Yine o yıllarda Necip Fazıl şehre verilen kahramanlık unvanını Atlas Sinemasındaki (Yoksa Bingöl Sineması mıydı?) bir konferansta yerden yere vuruyordu: "Bu düzenin verdiği kahramanlık madalyasını göğsünüze değil başka yerinize takın…"

Şehrin ihtiyarları ise Sümer tabletlerinde bile benzerleri yazılı bir tekerlemeyi tekrarlayıp duruyorlardı: Kıyamet kopacağı zaman bina ve zina çoğalırmış…

Kahramanmaraş''ı iki kere vuran deprem aslında modernleşme mücadelesinde sınıfta kaldığımızı, "muasır medeniyetler seviyesini aşmak" için önce bu seviyeyi yakalamamız gerektiğini çok net biçimde anlatmış oldu.

Tabii bir de Necip Fazıl''ın sık sık tekrarladığı düsturu: Ya ol, ya öl!

***

Kahramanmaraş''ta yaşanan depremden sonra bu konuda yazdığım dördüncü yazı. Bir arkadaşım son yazımdan sonra beni arayarak geçmiş olsun dileğinde bulunduktan sonra yazımın içindeki ümitvar sözlerden çok etkilendiğini, hep böyle ümit verici şeyler yazmamı umduğunu söyledi. Çünkü en çok birlik beraberliğe ve ümide muhtaç olduğumuz zamanlarmış…

Eyvallah Mehmet ama derviş hikâyesindeki gibi, tokadın kim elinden geldiği için de mutlaka geriye dönüp bakmak lazım değil midir?

***

Kıssadan Hisse

Malumdur; bir derviş abdest alırken adamın biri habersizce ensesine tokat vurur. Derviş dönüp bakmaz bile. Adam başka bir dervişin ensesine şaplağı yapıştırır, o da dönüp bakmaz. Bedava şaplak atmaya alışan adam bir başka gün bir başka dervişin ensesine tokadı patlatır. Derviş abdest almayı bırakır döner, adama dikkatle bakar, tekrar abdest almaya başlar. Adam dervişin abdestini bitirmesini bekler. Sorar: Bir derviş her şeyin Allah''tan geldiğine inanır. Sen neden tokadı yiyince döndün? Derviş cevap verir: Eyvallah her şey Hak''tandır ammâ belayı kimin eliyle göndermiş ona baktım!