ODTÜ'lü bilim insanları, 6 Şubat 2023’teki depremle ilgili önemli bir araştırma yaptı ve bilimsel bir makale yazdı. Science dergisinde yayınlanan makale hakkında Anadolu Ajansı’na bilgi veren Prof. Dr. Erdin Bozkurt, 6 Şubat’taki ilk depremde felakete neden olan yıkımların, kırılan ilk fay hattının, depremin 24'üncü saniyesinde, Pazarcık ilçesine bağlı Büyüknacar köyünde Doğu Anadolu fayıyla kesişmesi sonucu oluşan “enerji patlaması”yla meydana geldiğine dair görüşlerini paylaştı...
Şimdi mahalle olan Büyüknacar, 1600 metre rakımlı bir dağ köyü... Kırılan fay hattı, köyün ortasından geçiyor ve toplam uzunluğu 404 kilometre. Büyüknacar köyünde, depremde 130 haneden sadece 20'si ayakta kaldı, 168 kişi öldü.
***
“Enerji patlaması”, “hidrolik çatlatma”yı da çağrıştırıyor ama ODTÜ’lü bilim adamlarının böyle bir iddiası yok.
Tabii “enerji patlaması” da bir varsayımdır...
Deprem sonrasında hidrolik çatlatma ile ilgili iddialar üzerine TPAO açıklama yapmış ve Kahramanmaraş'ta biri özel şirkete ait dört hidrolik çatlatma kuyusu bulunduğunu, ancak petrol bulunamayınca bunların kapatıldığını bildirmişti. Açıklamada kuyuların çapının da 24 santimetre olduğu belirtilmişti. Kuyuların, tam olarak nerede ve ne zaman açıldığı ve kapatıldığı bilgisi ise verilmemişti.
Kuyuların çapının dar olması, hidrolik basıncı daha da kuvvetli hâle getirir.
“Hidrolik çatlatma yöntemi doğal gaz ve petrol çıkarımında kullanılmaktadır. Önce toprağın binlerce metre altına inen bir kuyu kazılır. Kaya gazı veya petrol katmanına vardıktan sonra 90 derecelik açıyla dönüş yapılır ve boru, yatay olarak en az 1.5 kilometre daha uzatılır... Sonra da içinde yüzde 10 oranında kum ve yüzde 0,5 oranında kimyasal katkı bulunan su, kuyu girişinden yüksek basınçla borulara basılır. Yatay borunun deliklerinden çıkan suyla tortula uygulanan basınç kayayı çatlatmaya başlar. Gözeneklerde sıkışmış gaz açığa çıkar ve en yakın kaçış noktası olan kolektörün içinde toplanarak yeryüzüne çıkar. Kullanılan su kirlenmiştir ve arıtılmak üzere yeryüzündeki depolama havuzlarında toplanır.”
Depremden dört ay önce, Elektrik Mühendisleri Odası İzmir Şubesi dergisinin Ekim 2022 sayısında, kaya gazı ile ilgili bir yazısı yayınlanan Elektrik Mühendisi M. Salim Arslanalp, hidrolik çatlatma hakkında bu bilgileri verdikten sonra şöyle demişti:
“Bu yöntemin sakıncaları üç temel başlıkta toplanmaktadır:
1-Sismik hareketliliğin tetiklenmesi.
2-Su kaynakları yönetimi.
3-Kuyu sızıntıları kirliliği.
*Deprem riskleri, çatlatma sırasında ve gazın deşarjıyla birlikte yapısal bozukluğa uğrayan kaya katmalarının hareketlenmesine bağlı olarak artmaktadır. Bu nedenle işletilecek bölgenin deprem riskleri açısından çok iyi etüt edilmesi gerekmektedir. 2,5 ile 3 şiddetinde sismik hareketlere ABD, İngiltere de rastlanmıştır. Bunlara ilişkin raporlar literatürde yer almaktadır.
*Madalyonun ikinci yüzünü kaplayan en önemli resim yeraltı su kaynaklarıdır. Her işletme bölgesinde hidrolik çatlatma için gerekli su, açılan su kuyularından temin edilmektedir. Hidrolik çatlatma için çok büyük miktarda su kullanılmaktadır. Çatlatma sonrası bu suyun yüzde 30 ile yüzde 70’i geri dönmektedir.
*Yeryüzüne geri alınan sular çoğu zaman kimyasal katkıların yanı sıra, kayalardan aldığı farklı maddeleri de barındırmakta ve özellikle radon gazı gibi radyoaktif elementleri taşımaktadır. İşte arıtma ne kadar özenle yapılırsa yapılsın bazı kimyasallar ve radyoaktif elementler su ile birlikte doğaya deşarj edilmekte veya re-enjekte edildiği rezervleri kirletmektedir. Bu sayılanların her biri reel su kaybıdır, ayrıca temiz su kaynaklarının tüketilmesidir.
*Karbon emisyonunu azaltma savıyla desteklenen kaya gazı kullanımı, daha çıkarılırken kuraklığa tuz biber ekmekte, var olan suyu da riske atmaktadır. ABD’de içlerinde New York, North Carolina, Texas, Tulsa gibi şehirlerin bulunduğu 100’den fazla yerel yönetim, hidrolik çatlatma ile kaya gazı üretimini yasaklamıştır. Almanya, Bulgaristan, Fransa, İsviçre, Güney Afrika, Güney Avustralya ve Kanada Québec eyaletinde yasaklar gelmiştir.”
***
Bu bilgiler bize, büyük depremden önce Kahramanmaraş’ta dört kuyu açılarak yapılan hidrolik çatlatmaların hem bilimsel hem de adli olarak araştırılması ve soruşturulması gerektiğini söylüyor!
Büyük fayların kesiştiği ve her an deprem beklenen bir yerde hidrolik çatlatma yapılır mı?
