1960’lı yıllar öncesi, eğitimin ekonomik değeri, fayda ve maliyeti yeteri kadar tartışılmıyordu. İktisatçılar sonradan üretimde emek, sermaye ve müteşebbis gibi faktör paylarını aşan bir değer yaratıldığını hesapladılar. Bu değerin, eğitimden ve bu eğitimin getirdiği verimlilik artışından kaynaklandığı anlaşıldı. 50 yılı aşkın zamandır, eğitim ekonomisinin önemi arttı.
Beyin göçü eğitilmiş ve uzman olmuş insanların topluma yararlı olacakken, başka bir ülkede çalışması ve o ülkeye göç etmesidir.
İster özel, isterse devlet tarafından yapılsın bu kişilerin eğitimi için kendilerinden başka toplum da kaynak ve imkân ayırmıştır. Eğitimin finansmanı vergilerle yapılmaktadır. Özel eğitim ve vakıf üniversiteleri için de devlet çeşitli teşvikler ve vergi imkânları sağlamaktadır. Kaldı ki vakıf üniversitelerine de bütçeden imkân sağlanmıştır.
Dışarıya göç eden bu uzmanlara yapılan yatırım da, dışarıya gitmiş oluyor. Yani siz içeride fabrika gibi bir yatırım yapıyorsunuz, tam verim alacak iken başka ülkeler hazıra konuyor.
Zaman zaman ABD ve Almanya gibi sanayileşmiş ülkeler ilan vererek, davet çıkararak, yüksek öğrenim görmüş, uzmanlık eğitimi almış bu gibi insanları çekmektedir.
Üç-beş yıl öncesine kadar, beyin göçü azalmıştı. Son yıllarda ekonomide kırılganlık ve toplumsal stres nedeniyle beyin göçü yeniden artmaya başladı.
Beyin göçünün Türkiye ekonomisine yıllık maliyetinin 2 ile 2.5 milyar dolar arasında olduğu ifade ediliyor. Türkiye’de teknik dallarda ve iyi eğitim gören her 100 kişiden ellisi dışarıya gidiyor.
Eğitip, uzman yaptığımız insanları neden kaybediyoruz?
1- AKP iktidarında artan sosyal sorunlar, anarşi ve terör, sosyal stres gibi sosyal sorunlar Türkiye’de yaşama riskini artırıyor. İfadesini yabancı basında bulan ılımlı İslam yaklaşımları gibi, AKP’nin yapmak istediği sosyal dönüşüm, eğitilmiş insanları tedirgin ediyor. Gelecek endişesi nedeniyle bu gibi uzmanlar kendilerine sanayileşmiş ve risksiz ülkelerde yaşam alanları arıyorlar.
2-Türkiye Araştırma ve Geliştirmeye (Ar-Ge) en az kaynak ayıran ülkelerden birisidir. Gelişmiş ülkeler Ar-Ge için milli gelirlerinin yüzde 2’si dolayında bir kaynak ayırır iken, Türkiye bu oranın yaklaşık dörtte biri kadar kaynak ayırabiliyor. Devlet ödenek ayırmıyor. Özel sektör de her şeyi devletten bekliyor. Araştırma için alt yapı yatırımları yapılmıyor. Uzmanlar çalışma ve araştırma alanları bulamıyor.
3- Eğitilmiş iş gücü fazlası var. Eğitimde iş gücü planlaması yapılmıyor. Örneğin Türkiye’de mühendis fazlası doktor ve hemşire eksiği var. Yanlış planlama nedeniyle ihtiyaçtan fazla mühendis eğitilmiş. Bunlar Türkiye’de iş bulamayınca, dışarıya gidiyorlar.
Beyin göçü nasıl önlenir?
Siyasetçilerin yüksek öğrenimi bir siyasi araç olarak kullanmalarını önlemek gerekir. Söz gelimi siyasi taviz olarak üniversite açmaktan vazgeçmesi gerekir. Üstelik geçmişte yaşadığımız örneklerde olduğu gibi AKP iktidarı da aynı şekilde üniversiteleri kendi yaklaşımı doğrultusunda oluşturmak istiyor.
Bu bağlamda rektör seçimini Cumhurbaşkanını devreden çıkarmak gerekir. Doğrudan öğretim üyeleri tarafından seçilmesi gerekir.
Bu şartlarda ancak eğitilmiş insan gücü planlaması yapılabilir.
Ancak üniversite-sanayi iş birliği konusunda var olan bir takım kısıtlamaları kaldırmamız, üniversite-sanayi iş birliğini geliştirmek ve öğretim üyelerinin sanayide çalışmasına imkân vermek gerekir.
