Diplomatların hatıralarını yayınlamalarını önemserim. Devletler arası ilişkilerde, diplomatların görev yaptığı ülkelerde, pek çok bilinmeyeni onlar vasıtasıyla öğreniriz. Tabiî meslekten diplomat olmaları da önemli. Ama bazı edebiyatçıların, yazarların büyükelçi yapılmaları, dış temsilciliklerimize ayrı bir renk katmıştır. Cumhuriyetin ilk yıllarında dil bilenlerle çok ihtiyaç vardı. İsmet İnönü anlatır: "İstasyon''a gider; İstanbul''dan gelenler arasında kim kravatlıysa, (…) hariciye memuru yapılırdı." der.
Yahya Kemal Beyatlı, Yakup Kadri Karaosmanoğlu, Hamdullah Suphi Tanrıöver sonra yurt dışında Türkiye''yi temsil edeceklerdir. Bazıları iç politik çekişmelerden uzaklaştırılmak için de yurt dışına gönderilirlerdi.
Yakup Kadri''nin Zoraki Diplomat''ı bir edebî değer olarak da okunmalıdır.
Büyükelçi Ender Arat''ın emeğiyle "20 Diplomat Anlatıyor" alt başlığıyla "Kayıt Dışı Anılar" yayınlandı. (Tarihçi Kitapevi, 416 s.)
Ender Arat''ın kitabın başına koyduğu epigrafı anlamlı: "Kendilerini devlet hizmetine adamış Dışişleri Bakanlığı mensuplarına".
Zamanımızda "adamımız" dediklerinin nasıl elçiliklere gönderildiğini hepimiz biliyoruz. Bu, ayrı yazı konusu.
Gazeteci olarak birçok ülkede bulundum. İster istemez elçiliklerimizle temasa geçtim. Meselâ; İsrail''de elçiliğimizin büyük desteğini gördüm. Selanik''te, Mustafa Kemal''in doğduğu ev ile aynı bahçede olan konsoloslukta, başkonsolos Murat Bilhan, bana öyle bir kapı açtı ki, gazetecilik için bulunmaz bir fırsattı. Murat Bilhan, 1912''den beri hiçbir Türk diplomatın gitmediği, kadınları bırakın bir dişi hayvanın bile girmesine izin verilmediği, sadece keşişlerin yaşadığı, otonom Aynaroz yarımadasına girmişti. Bir gazetecinin gitmesinin çok ilginç olacağını söyledi. Aklıma yazdım. Ve altı sene sonra gittim. Aynaroz Papazı kitabımız böyle ortaya çıktı. (Araştırdım, benden önce giden bir gazetecinin adına rastlamadım.)
Belgrad''da, Sırbistan''ın başşehrinin tek camisi, Bayraklı Camisi''nde, büyükelçi Ali Engin Oba ile cuma namazında karşılaşmam, ne yalan söyleyeyim sürpriz olmuştu. Netameli günlerdi. Namaz sırasında koruması etrafı kolluyordu. (Prof. Dr. A. Engin Oba''nın Türk Milliyetçiliğinin Doğuşu ve Lozan Oyunu kitapları vardır.)
Söz açıldı ister istemez geriye gittim.
Kayıt Dışı Anılar''da 20 diplomatımız dikkat çekici hatıralarını kâğıda dökmüşler. Bu diplomatlarımız: Ahmet Acet, Çınar Aldemir, Serpil U. Alpman, Ertuğrul Apakan, Bozkurt Aran, Ender Arat, Hilâl Başkal, Melek Sina Baydur, Tahsin Burcuoğlu, Uğur Ergun, Murat Ersavcı, Ahmet Ertay, Orhan Ertuğruloğlu, Celalettin Kart, Emine Birgen Keşoğlu, Osman Taney Korutürk, Naci Sarıbaş, Kenan Tepedelen, Mustafa Asim Temizgil, Kadri Ecvet Tezcan.
Kitabın koordinatörü Ender Arat "Sunuş" yazısında şu bilgileri verir:
"Bu kitapta 1970''lerin ilk yarısında Dışişleri Bakanlığı''na giren, dünyanın dört bir tarafında 40 yıl boyunca hizmet verdikten sonra 2010''ların başlarında emekliye ayrılan 20 diplomatımızın birkaç sayfaya sığdırdıkları anılarını okuyacaksınız. Bu diplomatlar Soğuk Savaş dönemini, İran''da rejimin değişmesini, Arap-İsrail Savaşı''nı, Filistin''in kurtuluş mücadelesini, İran-Irak Savaşı''nı, Körfez Krizi''ni, Kıbrıs Barış Harekâtları''nı, Türkiye''nin AB''ye tam üyelik mücadelesini Berlin Duvarı''nın yıkılışını, Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği''nin dağılışını, Türki Cumhuriyetlerle kucaklaşılmasını, Yugoslavya''nın parçalanmasını, Bosna Soykırımı''nı ve daha birçok tarihî olayı yaşadılar."
Ve bu elçilerimiz yaşadıklarının en ilgi çekici anılarını yazdılar.
Okumak lâzım.
