İtaat Dersleri!..

İşin özeti şu: “Otorite, insanlara insanlık dışı işler yaptırabiliyor!..”

*

Türkiye, olağanüstü yıllardan geçiyor.
Yaşananlara, gördüklerimize, duyduklarımıza, tanık olduğumuz pek çok olaya inanamıyoruz. (Artık her şeye inanır olduk ya...)
Bir insan bunu yapar mı, diyoruz.
Evet, insan her şeyi yapıyor.
Başlıktaki “İtaat Dersleri” bilimsel bir
kavram.

Anlatayım.
1960’lı yıllarda psikolog Stanley Milgram, ünlü Yale Üniversitesi’nde kendi adıyla kayıtlara geçen bir dizi korkunç deney yaptı.
Deneyin kendisi değil, sonuçları korkunçtu aslında.
Psikolog Milgram, bir kişinin bilincinin hangi koşullarda nasıl etki altında kaldığını gösterdi.
Bulgular katliamları, soykırımları, diktatörleri ve onlardan emir alanların davranışlarını açıklığa kavuşturdu.
Psikoloğun denekleri arasında erkek, kadın, hukukçu, itfaiyeci, inşaat işçisi gibi her alandan insanlar vardı.
Deney biraz karışık gibi görülebilir. Netleştirmek için kimi kavramları basitleştireceğim.
Deneyde “emir veren” ve “emir alanlar” vardı.
Emir alan her yanlış hareketi için elektrik şokuyla cezalandırılacaktı. Aslında, deneklere elektrik verilmiyor, emir veren konumundaki insanları denemek için, denekler numara yapıyordu.
Yani, cezalandırıcı konumundaki kişi, karşısındakinin acı çektiğini sanıyor, ama buna rağmen insafa gelmiyor ve acıyı artırıyordu.
“Emir veren insanlar”, ahlaki vicdanlarına rağmen işi sonuna kadar götürdüler.

*

Milgram’ın deney sonuçları bilim dünyasını çok ürkütmüştü.
“Üstün varlık” ya da “erdem sahibi” dediğimiz (veya dinen her canlıdan üstün gördüğümüz) “insan evlâdı” her türlü kötülüğü, sırf “otoriteye boyun eğmek” adına yapabiliyordu!..

Sokakta gördüğümüz sıradan, sade insanlar bile “otoritenin varlığı” karşısında “insanlık dışı hareketler” için eyleme geçiyordu.
Bu deneyler, ABD dışında da denendi.
Avustralya, Almanya, Ürdün ve diğer kimi ülkelerdeki sonuçlar da aynı çıktı.
Kadın daha vicdanlıdır, deriz ya.
Bu deneyler, “insanlık dışı eylemler” açısından kadın ile erkek arasında hiçbir fark olmadığını ve “eşdeğer itaat oranları” olduğunu da kanıtladı.

*

Baştaki özetimi tekrarlayayım:
“Otorite, insanlara insanlık dışı işler yaptırabiliyor!..”
(Bunu okuyun ve çoğaltın ki, insanlık dışı eylemler azalsın...)