Pandemi, ABD Merkez Bankası FED ile AB Merkez Bankası kararları, Rusya – Ukrayna savaşı ve şimdide Filistin çatışması, küresel ekonomik istikrarı bozdu. Bozmaya da devam edecektir.
Gerek bu nedenle ve gerekse gelişmekte olan ülkelerin finansal ihtiyaçlarını desteklemek amacıyla İMF, üye ülkelerin kredi kaynaklarına ek fon sağlama kararı aldı.
Türkiye küresel ekonomiden en fazla etkilenen ülkeler arasındadır. Zira ekonomi aşırı kırılgandır. Bunun içindir ki yeni yatırım yapılmıyor ve durum mal arzının daralmasına ithalatın da artmasına da neden oluyor.
Aslında yüksek enflasyon fiziki yatırımları engelledi; ancak aynı zamanda finansal yatırımlarda da serap etkisi yarattı.
Söz gelimi Borsa’nın balon yaptığı zannedildi. Çünkü İMKB 100 endeks değeri yılbaşında 5 509 iken dün öğlen itibariyle 8040 olmuştu. Yani borsa endeksi son 9,5 ayda nominal olarak yüzde 45,80 oranında arttı. Ama enflasyona göre düzeltirsek bir artış olmadığını tersine; TÜFE‘ye göre eksi 2,94 ve İTO İstanbul Geçinme endeksine göre ise eksi 9,15 oranında düşüş olduğunu görebiliyoruz.
Borsaya yatırım yapanlar enflasyon serabına kapılıyor ve kazandıklarını zannediyorlar. Yabancı sermaye bu hesabı daha iyi yaptığı için gelmiyor.
Öte yandan; Dolar kuru yılbaşında 18,7600 iken nominal olarak dün 27,8755 TL’ ye yükseldi. Ama yılbaşına göre reel olarak eksi değerdedir.
Tek reel artış, TÜİK TÜFE endeksine göre altında var. Ancak İTO geçinme endeksine göre, altınının reel değeri de eksi oldu. (Aşağıdaki tablo)
30 ARALIK 2022-16 EKİM 2023 BORSA, DOLAR, ALTINDA NOMİNAL VE REEL ARTIŞ (YÜZDE) |
| NOMİNAL ARTIŞ | TÜFE'YE (50,85) GÖRE REEL ARTIŞ | İTD İSTANBUL GEÇİNME ENDEKSİNE (61,16) GÖRE REEL ARTIŞ |
IMKB 100 | 45,76 | -2,94 | -9,15 |
DOLAR | 48,59 | -1,65 | -7,94 |
ALTIN | 56,95 | 4,04 | -2,61 |
Enflasyonda yanıltıcı etkisi bununla da sınırlı kalmıyor. Türkiye’de birde enflasyon hesabının siyasi iktidar tercihine göre düşük yapıldığı iddiası var. Önceki hükümetlerin TÜİK kadrolarını kendi anlayışları doğrultusunda dizayn etmeleri, TÜİK hesaplarına olan güveni düşürmüştü.
Şimdi, Filistin çatışması dünyada ve Türkiye de finansal piyasalarda aşırı kırılganlığı daha da artırdı. Dün İnvesting com. 40 büyük dünya endeksinin 30’unda düşüş, 10’unda artış vardı.
Bizde aşırı kırılgan yapının enflasyon dışında, aslında enflasyonun da nedeni olan yanlış yönetim olduğu açıktır.
2013 sonrasında, hükümetin paralel devlet olarak vasıflandırdığı sorunlar, sonrasında başkanlık sistemi, seçim popülizmi, Merkez Bankasına, yargıya aşırı müdahale, yolsuzluk iddiaları, ekonomide kırılganlığı ve spekülatif piyasa yapısını tırmandırdı.
Bu sorunların, bir bakan ve bir MB başkanının değişmesiyle çözülmesi imkansızdır. Yapılması gereken, Hükümetten ayrı ve Cumhurbaşkanı baskısı dışında yeni bir yasa ile ayrı ve teknik bir ekonomi yönetimi oluşturmaktır. İstikrar için bu yönetimin yeni bir planlama yapması, İMF’ ile stand-by yapması ve ikna edici bir istikrar programı hazırlaması gerekir.
Bugünkü iktidar, siyasi sorumluluk bende diye böyle bir adım atmaz. Piyasada bu kırılganlık daha da artar.
