Kur korumalı mevduat iki taraflı kesti. Gelirken topluma maliyet getirdi. Şimdi çıkarken bankalara külfet getiriyor.
Kur korumalı mevduattan çıkış limiti altında kalan bankalara eksi reel faizli hazine bonosu almak zorunluluğu getirdiler. Bankacılık sektöründe geçen sene (2022) üçüncü çeyrekte yüzde 23,5 olan büyüme oranı bu sene aynı çeyrekte yüzde 5,1’e geriledi.
Bankacılık sektörünün takipteki kredi oranı riskli değil. Takipteki kredi oranı yüzde 1,6’dır. Bankalar alacakları için yüzde 1,3 karşılık ayırmışlar. Yani yüzde 1,6 takipteki kredilerin tamamına yakın yüzde 81’i için karşılık ayırmışlar. Bankaların riski yok demektir.
Bankaların yabancı para net pozisyonu da yüzde 6’dır. Artı eksi yüzde 20’ye kadar risk yok demektir.
Özetle bugün itibarıyla; TL ve döviz mevduatı açısından bankalarda risk yok seviyesindedir. Ama Türkiye’de hükûmet, BDDK ve MB her zaman bankalara ve işlemlere müdahale ediyor. Söz gelimi yazın şirket hesabından veya şahsi hesabınızdan istediğiniz miktarda ve bir defada istediğiniz kadar döviz çekemiyordunuz. Bankalar döviz gelirse öderiz diyorlardı. Şimdi değişti. Ödüyorlar.
2021 yılı ve öncesinde serbest kambiyo sistemi olduğu için yurt dışına döviz gönderebiliyordunuz. Sistem değişmediği halde son iki yıldır, döviz transferinde caydırıcı nitelikte aşırı sorgulama yapılıyor.
Bu demektir ki; Türkiye bir döviz kıtlığı yaşarsa, ithalatı finansman için döviz bulamazsa veya dış borç ödemede bir sorun yaşarsa, bankalardaki döviz hesaplarından para çekmeye hükûmet sınırlama getirebilirler.
Aslında bu her ülkede karşılaşılan bir durumdur. Yunanistan Merkez Bankası mali kriz nedeniyle 2015 Ekim-Nisan ayları arasında bankalardan 30 milyar Euro mevduatın çıktığını açıklamıştı. Sonrasında sınırlama geldi.
Türkiye yılda yaklaşık 50 milyar dolar cari açık veriyor. Bu açığın doğrudan yabancı yatırım sermayesi ile veya dış borçlanma ile finanse edilmesi gerekiyor. MB ödemeler bilançosuna göre 2023 Ocak-Eylül dokuz ayda yabancıya gayrimenkul satışı dışında 591 milyon dolar net çıkış oldu. Cari açık dış borçla finanse edildi demektir.
2023 Eylül, bir yıl içinde ödenmesi gereken dış borç stoku;
*Kamu: 43,2 milyar dolar;
*TCMB: 45,7 milyar dolar;
*Bankalar ve finansal kuruluşlar: 56,9 milyar dolar;
*Özel sektör: 65,2 milyar dolar;
*Toplam: 211 milyar dolardır.
Türkiye’nin CDS oranı 351 baz puana geriledi ve fakat halen dünyada Rusya ve Mısır’dan sonra en riskli üçüncü ülkedir. World Government Bonds’a göre kamu dış borç temerrüt oranı yüzde 5,86’dır.
Bankalarda da döviz pozisyon fazlası var.
Risk özel sektörde yoğunlaşıyor. Bu durumda özel sektör ara malı ve ham madde ithalatını finanse edemezse, üretimde daralma ve eksi büyüme olur. İç ve dış borçlarını ödemekte zorlanır.
İthalat dövizi için MB devreye girer. Ancak Merkez Bankası’nın 136 milyar dolar rezervi var ve fakat net rezervi eksi 55 milyar dolardır.
Sonuç olarak, 2024 seçim sonrasına kadar iktidar ne yapar eder döviz krizine izin vermez. Ancak bir yıldan daha uzun dönemde her alanda olduğu gibi, döviz tasarruflarının serbest kullanılmasında da risk var.
