Satın aldığımız sigaranın yüzde 81.6'sını, 2000 CC'ye kadar olan binek arabanın yüzde 60'ını, benzinin yüzde 62'sini vergiler oluşturuyor. Maliye işin kolayını seçiyor, elinin altında yakaladığından vergi alıyor. Gerçekte ise ÖTV, KDV gibi vergilerin bu kadar yüksek olması satışları, talebi etkiliyor. Piyasa için bozucu etkileri ortaya çıkıyor.
Aslında, vergi sisteminin değişen üretim ve ticaret şartlarına uyumlu olması, bozucu etkilerinin olmaması gerekir. Söz gelimi istihdam üzerindeki ağır yükler, istihdamı engelliyor, kayıt dışı istihdamı artırıyor ve emek yoğun yatırımları önlüyor. Bu nedenle bozucu etkileri fazla olan bir yüktür.
Şimdi Maliye'nin yeni bir vergi tasarısı hazırladığı anlaşılıyor. Bu yeni tasarı ile ilgili olarak gelir vergisi son diliminin yüzde 35'ten yüzde 45'e çıkarılacağı haberi var.
Gelirin son diliminden alınan vergi oranı, ülkelere göre yüzde sıfır (Suudi Arabistan) ile yüzde 56 (Danimarka) arasında değişmektedir. Gelir vergisi yüksek olan ülkelerde, eğitim yardımları yapılmakta, ayırım yapılmadan düşük gelir gurubundaki herkese devlet aylık olarak maaş ödemektedir.
Bu sene, GSYH'da küçülmeden dolayı vergi gelirleri reel olarak düştü. Hükümet cezaları artırdı. Ne var ki cezalarla devlet bütçesinin yürütülmesi zaten mümkün değildir. Şimdi anlaşılıyor ki vergi gelirlerini vergi oranlarını değiştirerek bütçeye yeni kaynak sağlamak istiyor.
Gelir vergisi gibi bazı dolaysız vergilerin artması, vergi adaleti açısından uygun olabilir. Ancak eğer amaç vergi gelirlerini artırmaksa ters teper.
1. Gelirden yüzde 45 vergi alınması; Türkiye şartlarında yüksektir.
Dünya da gelir vergisi üst dilimlerine uygulanan ülkeler ortalama vergi oranları şöyledir :
Ortalama /Yüzde
Dünya : 31.36
Avrupa : 32.52
OECD : 41.96
Kuzey Amerika : 35.00
Yüksek vergi yükü, vergi kaçırmayı ve vergiden kaçınmayı artırır. Vergiden kaçınma vergi konusunun ortadan kalkmasıdır. Söz gelimi yüksek vergi nedeniyle bir işletmenin iş yapmaktan vazgeçmesi, bir bakkalın dükkanı kapatması vergiden kaçınmadır.
2. Vergilerin çok sık değişmesi de vergi bilincini olumsuz etkiliyor. Maliye literatüründe bir söz var; ''Eski vergi iyidir''. Zira başta karşı da olsalar, mükellefler zaman içinde vergiyi öğreniyor. Alışıyor. Vergiye karşı direnç azalıyor. Yeni vergi veya vergi oranlarını artırması vergiye olan tepkiyi artırır.
3. İsveç, Norveç, Danimarka gibi ülkelerde gelir vergisi oranları yüksektir, fakat bu ülkelerde kamu hizmetleri de yüksektir.
Anayasamıza göre, vatandaşın vergi ödevi var... Buna karşılık devletin de kamu hizmeti yapmak ödevi var. Genel anlamda toplum vergi verir... Devlet de topladığı vergi ile hizmet yapar.
Vergi bir yüktür... Kimse güle oynaya vergi vermez... Bu yüzden vatandaşa verdiği vergiye karşılık kamu hizmetlerinin yapıldığını iyi anlatmak veya göstermek gerekir... Tersine verdiği vergi ile hizmet yapılmıyorsa vergi mükellefi vergiye karşı tepki duyacaktır... Vergiye karşı direnç gösterecektir.
Vergi bilincinin gelişmesi için, mükellefin kamu hizmetlerinin kendisi için vazgeçilmez olduğu gerçeğini iyi bilmesi ve yapılan hizmetin doğru yapıldığına inanması gerekir. Bütçe, popülizm bütçesi olunca, devlet parti devleti olursa elbette vatandaşa giden kamu hizmetleri aksar. Hizmet alamayan vergi mükelleflerinde vergi'ye karşı tepki oluşur.
Bu günkü siyasi iktidarın vergi politikası da güne ve ihtiyaçlara göre değişiyor. Şimdi vergi gelirlerinin düşmesinin iki nedeni var… Bir… Ekonomide durgunluk… İki… Siyasi iktidarın sık sık yaptığı vergi afları ve vergi gelirlerini siyasi popülizm için kullanılması nedeniyle vergiye karşı direnç oluşması.
Vergi mükellefi; "Ben ayağımı yorganıma göre uzatıyorum... Devlet de aynısını yapsaydı... Eğer devleti yönetenler, bunu yapmamış ve ödenen vergileri popülizm için kullanmış, yine siyasi arpalıklar oluşturmuşsa ve hiç kimse de bunun hesabını vermiyorsa, başka bir ifade ile 'yapanın yanına kâr kalıyorsa' o zaman yeni ödeyeceğim vergiler de aynı şekilde kullanılacaktır" diye düşünür ve vergi vermemek için direnir.
