Osmanlı'nın geri kalması ve çöküşünün, siyasi, sosyal ve ekonomik olarak tartışılan birçok nedeni vardır. Bu nedenlerin içinde bozuk eğitim sistemi, en etkili faktördür.
Eğitimi, yalnızca din öğretisi olarak uygulamış olan Osmanlı İmparatorluğu, bu nedenle kalkınma sağlayamamıştır.
Türkiye'de kendisine Yeni Osmanlı diyenler, Osmanlı'nın bilim ve teknikte neden geri kalmış olduğunu biliyorlar mı? Zira eğitim Osmanlılarda 18. asra kadar tam bir karanlık dünya yaratmıştır.
Eski YÖK başkanlarından Kemal Gürüz "Medrese ve Üniversite" isimli kitabında Osmanlı eğitim sistemini de inceliyor.
İlköğretim yerine hayırsever kişiler ve dini cemaatler tarafından kurulan mahalle mektepleri ve sıbyan mektepleri vardı. Bunlar şeyhülislama bağlıydı. Bu okulların amacı Kur'an öğretmekti. Bunun için de eğitim dili Arapça idi.
Tanzimat dönemine gelinceye kadar, kızlar sıbyan okulundan sonra eğitim görmezlerdi.
Eğitimin ikinci kademesi medreselerdi. Yalnızca Müslüman erkeklere açıktı. Medreseler, padişah yakınları, sadrazamlar ve vezirler ile devlet adamları tarafından kurulurdu.
Fatih Dönemi'nde kurumlaşan Enderun, "sadece Hristiyan tebaanın yetenekli çocuklarına açıktı; amacı padişaha kulluk derecesinde sadık, güvenilir devlet adamı, asker ve genel olarak saray hizmetlerini yürütecek görevlileri yetiştirmekti."
Anlaşılan odur ki, Osmanlı Padişahları yakın çalışma grubunu Türk ve İslam olmayanlardan seçiyordu. Bu bana "Yemen Türküsü"nü hatırlatıyor. Türkünün sondan bir önceki kıtasında;
Şu yemende can verenler;
Biri Memet, biri Memiş
Yine son kıtasında da;
Zenginimiz bedel verir;
Askerimiz fakirdendir. diyor.
Yeniçerinin feshinden sonra, Türk olmayanlar padişahların yanındaydı, uzaklara Anadolu insanı gidiyordu. Yeni Osmanlı heveslileri bunu da not etsinler.
Her millet geçmişini iyi bilmek ve önem vermek zorundadır. Osmanlı Türkiye'nin geçmişidir. Ancak bugünü ve geleceği Atatürk ve demokratik, özgür Türkiye'dir.
Osmanlı'da Babıali Mektebi de, Babıali'de çalışan memurları yetiştirirdi. Maliyecileri Babıdefterdari yetiştirirdi.
Tıp eğitimi, darüşşifa ve darültıp denilen hastanelerde yapılırdı.
Osmanlı medreselerinde okutulan derslerin tamamına yakını fıkıh, hadis, kelam, tefsir dersleriydi. Kemal Gürüz, "Felsefe, matematik ve fen bilimleri geleneksel medrese müfredatında yer almamıştır. Beytül Hikme ve bazı rasathaneler dışında, İslam âleminde ve Osmanlılarda bilim ve gözleme dayalı olarak araştırma yapan müstakil kurumlar yoktur." diyor.
Matematik ve fen bilimleri de müstakil dersler olarak müfredatta yer almamıştır.
Baştan söylediğim gibi ,Osmanlı'nın geri kalmasının, idari ve jeopolitik nedenleri olmakla birlikte, temel neden eğitimde ve bilimde geri kalmasıdır.
Avrupa, 15. ve 16. yüzyıllarda, Rönesans ve reform yaşarken, Osmanlı'da eğitim sitemi tersine bozulmuştur. Bozulma akli ve müspet ilimlerin programlardan çıkarılışı ile başlamış, yalnızca dini ve hukuki bilimler öğretilmiştir. Sonra müderrislik kötüye kullanılmaya başlanmıştır.
