Ne olacak bu doların hâli?
Okuyucular sürekli başlıktaki bu soruyu soruyor. Bu soru aynı zamanda;
Bir... Ekonominin girdiği çıkmazı ve;
İki… TL’nin işlevsiz olduğunu gösteriyor.
Geçmişteki ve bugünkü ekonomik krizlerin nedeni her zaman döviz krizleri şeklinde oldu. 2008/2009 finansal krizinde de Türkiye’ye gelen yabancı sermaye 2008'de 20 milyar dolar iken, 2009'da 8,6 milyar dolara geriledi. Türkiye dünyada en yüksek, yüzde 4,7 oranında daralma yaşayan ülke oldu.
Baştan beri AK Parti’nin ekonomiye bakış açısı yanlıştır. İlk yıllarda IMF programını uygulamak zorunda kaldı ve kısmen istikrar sağladı. Ama planlamayı kaldırdı. Ekonomiyi bakkal hesabıyla, günübirlik politikalarla yönetmeye başladı. Her politikaya finans penceresinden baktığı için, sanayisizleşme yaşıyoruz. Sıcak paraya dayalı bir politika izledi. Ekonomi aşırı kırılgan oldu. TL güven ve değer kaybetti.
Söz gelimi 2012 yılına kadar sıcak para girişiyle döviz arzı arttı ve TL değer kazandı. Üretim ithalata bağımlı oldu. Dalgalı kur sisteminde eğer kur aşırı hareketli ise Merkez Bankaları müdahale eder. O dönemlerde MB daha pahalı döviz alsın ve dolar kuru dengeye gelsin diye çok yazdım. Ama hükûmet ve ekonomi yönetimi sıcak para serabına kapılmıştı. Bir müdahale olmadı 2018 ve 2021 kur şoklarını yaşadık ve arkasından TL krizine girdik.
Bundan sonra dolar dünyada değer kaybeder mi?
Son bir yılda dolar, Euro’ya karşı değer kaybetti. 2023 Eylül başında 1,0707 olan Euro/ dolar kuru, bu sene 9 Eylül’de 1,1049 oldu.
Dolar endeksi son bir yılda yüzde 3,41 oranında değer kaybetti. 8 Eylül 2023’te, 105,090 olan endeks değeri, 9 Eylül 2024’te 101,511’e geriledi.
2023 Eylül başında yüzde 4,294 olan 10 yıllık ABD tahvilleri faiz oranı 50 baz puan düştü ve bu sene 9 Eylül’de 3,753’e geriledi.
FED’in 50 baz puan faiz indirmesi bekleniyor. Zaten piyasa bu beklentiyi tahvil faizine ve dolar endeksine yansıttı.
Doların fazla değer kaybından Avrupa ve Çin rahatsız oluyor. Zira diğer ülkelerin AB ile dış ticaretlerinde rekabet gücü düşüyor.
FED faiz indirimine giderse, dolar değerine etkisi sınırlı kalır.
Türkiye’de doların durumu ne olur?
TÜİK verilerine göre Türkiye’de son bir yılda TÜFE’ye göre dolar, yıllık olarak yüzde 17,92 oranında reel kayıp getirdi.
MB reel kur endeksine göre 2023 ağustos ayında bir Euro ve bir dolardan oluşan döviz sepetine karşı TL yüzde 44,27 oranında daha düşük değerde iken, 2024 Ağustos ayında TL değer kazandı ve hâlâ yüzde 37,66 oranında daha düşük değerdedir.
Bundan sonrasında ne olur?
TL’nin dolara karşı yüzde 37,66 oranında düşük değerde olması, doların değer kazanmasını önlüyor ama öte yandan riskler de var.
Riskler;
Türiye’de cari açık devam ediyor ve döviz ihtiyacı var. Türkiye, Avrupa ve İngiltere’yle olan dış ticaretten fazla veriyor. Dış ticaret açığının yüzde 90’dan fazlasının Rusya ve Çin’e veriyor. Eğer BRİCS’e girersek, AB’ye ihracatımız azalır. Şok dış açıklar yaşarız.
MB gösterge faizi TÜFE’nin çok altına düşerse, eksi reel faiz dolara talebi artırır.
Dış borçlarda temerrüt riski her zaman var. Bir yıl içinde 236,6 milyar dolar dış borç çevirmemiz gerekiyor. CDS oranı geçen yıllara göre düştü, ama yine de 280 baz puandır ve dünyada Rusya ve Mısır’dan sonra üçüncü en riskli ülkeyiz.
GSYH’da büyüme düştü ve sanayi sektörü daraldı. Halkın reel geliri düştü. Bu sorun, bankalara dönmeyen kredilerde artış yaratacak ve bankalar zora girecektir. Aynı paralelde bankalar ve özel sektör dış borç ödemede temerrüde düşebilir. Dolar kuru hızla artar.
Türkiye’de hükûmetin ne yapacağını kimse tahmin edemez. Faiz Nas’ı da kimse tahmin edemedi. Bir gecede kur şoku yaşadık.
Bu nedenlerle, dolar kuru yüksek de olsa, riskler daha da yüksek olduğu için, kurlar daha fazla düşmez. Dolar dünyada değer kaybetse de TL’ye karşı TÜFE’nin altında değer kaybı olmaz.
