Kayıt dışı istihdamın maliyeti

Türkiye İstatistik Enstitüsü (TÜİK), Haziran 2012’de Türkiye genelinde istihdam edilen 25,6 milyon kişiden 10.3 milyonunun kayıt dışı olduğunu açıkladı. Kayıt dışı istihdam oranı, 2011 yılına göre yüzde 3.1 puan azalarak yüzde 40.4 oldu.
Tarım sektöründe kayıt dışı istihdam oranı yüzde 84.3’tür. Neredeyse tarım sektöründe sosyal güvenlik sistemi yoktur. Tarım dışı sektörlerde ise yüzde 25.2’dir. Yani her 4 kişiden birinin sosyal güvencesi yoktur.

Tarım sektörü gizli işsizleri barındıran bir sektördür. Sosyal güvenlik açısından bu sektörle ilgili birtakım kolaylıklar yapılmıştır. Ancak yine de tarım ve tarım dışı faaliyetler arasında çok fark olduğundan, sosyal güvenlik sorununu da farklı değerlendirmek gerekir. Sistemin içinden çıkarmadan ayrı bir mevzuat oluşturmak ve sistemi çok basite indirgemek gerekir.
Türkiye’de kayıt dışı istihdamın temel nedeni istihdam üzerindeki aşırı vergi ve prim yükleridir... Söz gelimi asgari ücretli bir çalışanın iş yerine maliyeti 100 ise, bunun yüzde 37’si vergi ve prim olarak gidiyor...
Bu yük, birkaç İskandinav ülkesi hariç, diğer ülkelerden daha yüksektir... OECD ülkeleri ortalaması yüzde 30 dolayındadır.
İstihdam üzerinde aşırı yük olması, aynı zamanda istihdamdan alınan vergi ve prim gelirlerini de düşürüyor... Çünkü bu yük, işletmeleri kaçak veya düşük ücretle işçi çalıştırmaya zorluyor... İster istemez vergi ve prim gelirleri daha düşük kalıyor... Kayıt dışılıkla savaş için devletin idari giderleri de artıyor... Eğer bu yükleri düşürürsek, kayıt dışı istihdam azalacak ve toplam gelirler artacaktır.
Kaldı ki kayıt dışı istihdamın ekonomiye maliyeti, kendisinden daha fazladır. Kayıt dışı istihdam piyasa düzenini ve rekabeti de bozuyor.
Kaçak işçi çalıştıran veya düşük ücret gösterip, maliyetlerini düşüren firmalarla, kayıt dışı işçi çalıştırmayan firmalar arasında rekabet bozuluyor... Dürüst çalışan işyerleri aleyhine haksız rekabet ortaya çıkmış oluyor. Firmalar, kayıt dışı istihdam olan sektör ve firmalarla rekabet edebilmek için aynı yollara sapıyor.
Kayıt dışı istihdam, KDV, ÖTV gelir ve kurumlar vergilerinde de kaçakçılığa neden oluyor. Üretim-tüketim zincirinde ilk halkadan son halkaya kadar vergi kaybı oluyor.
Kayıt dışılık, toplumda etik değerleri tahrip ediyor. İşçi işveren arasındaki ihtilafları artırıyor. Sosyal anarşi ortaya çıkıyor.
Yüksek istihdam yükü, emek yoğun yatırımları da önlüyor. Vergi, prim ve kıdem tazminatı yükünden kurtulmak isteyen firmalar, “sermaye yoğun yatırım” yapıyorlar... Ve sonuçta Türkiye’nin istihdam sorunu çözülmüyor...
Çözüm için Türkiye, istihdam üzerindeki vergi ve prim yüklerini AB ve OECD ülkeleri ortalaması olan yüzde 30’lar düzeyine indirmelidir.