Kanal İstanbul devasa bir yatırımdır. 82 milyona fayda ve maliyet getirecektir. Halkın sırtına yük olacak veya tersine halkın refahını artıracaktır. Söz gelimi Güney Doğu Anadolu Projesi (GAP)'ın ülkeye ne getireceği (sosyal fayda) ve ne götüreceği (sosyal maliyet) geniş şekilde tartışılmıştı. Tüm kamu oyu bilgi sahibi idi. Halk ve siyasi partiler benimsemişti. O kadar ki rahmetli Demirel ''Gapı gaptırmam '' diyordu.
Eğer devlet bir yatırım yapıyorsa, halkın bu yatırımın faydalı olduğuna inanması gerekir. Böyle olursa halk sonunda kendine de faydalı olacağına inanarak fedakarlığa katlanır, vergi mükellefleri vergiye karşı daha az direnir.
Kanal İstanbul için Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı ÇED (çevre etki değerlendirme) raporu yayınlandı. Bu rapor aslında taraf olduğu için yatırımın çevre etkilerini değerlendirmekte yetersiz kalıyor. Adeta algı yaratma raporu olarak düzenlenmiş. Ne var ki daha önemlisi kamu oyunu ikna eden bir fizibilite raporu yayınlanmadı.
''Fizibilite raporu veya yapılabilirlik raporu; bir iş veya yatırıma başlama aşamasında ekonomik, teknik ve finansal araştırmaların yapılması, bu araştırmaların sonucunda yatırımın karlı olup olmadığını ortaya koyan rapor çalışmalarıdır. ''Kamu yatırımlarında kar yerine sosyal fayda ve maliyet, sonuçta da toplam fayda esas alınır.
Bu tür devasa bir yatırım; eğer kamu oyundan saklanan stratejik bir yanı yoksa, siyasi bakış açısından değil yatırımın fizibil olup olmadığına göre yapılır.
Kanal İstanbul'un Toplam Maliyeti
Finansal Maliyet: 7 yılda tamamlanacak olan kanalın proje maliyeti 75 milyar TL olarak açıklandı. Dünkü kurdan 12.5 milyar dolar. Ancak yatırımın bütçeden bu günkü para ile 7 yıl için her yıl yılda 10.7 milyar lira ayrılarak finanse edilmesi ile, müteahhitlere verilmesi farklı maliyet getirecektir.
Müteahhitler yatırımı dış kaynaklarla yaparsa, devlet kefil oluyor. Kur riski var. Ayrıca halen Türkiye'nin dış borç iflas risk primi 289 baz puandır. Bu nedenle pahalı borç bulabiliyoruz. Ortalama yüzde 8 nominal faiz maliyeti ile müteahhitlik karı yüzde 15 olmak üzere yatırımın maliyeti yaklaşık yüzde 25 oranında daha pahalı olacaktır. İçeriden TL finansmanı bulurlarsa, yine müteahhitlerin ödeyecekleri reel faiz artı müteahhitlik karı kadar fazla olacaktır.
Sosyal Maliyet: Çevre zararları, deprem riski ve ekili alanların kullanım dışı kalması nedeniyle tarımsal üretim kaybını hesaplamak ve değerlendirmek gerekir.
Fırsat Maliyeti: Fırsat maliyeti, bir yatırım yapılırken vazgeçilmek zorunda kalınan ikinci en iyi alternatif yatırımdır. Söz gelimi altyapı yatırımlarına ve sanayi yatırımlarına (Doğrudan veya özel sektörü teşvik yoluyla yapılan yatırımlar) daha az kaynak ayırabilecektir. Türkiye de sürdürülebilir büyüme ve dış ticaret açığını azaltmak için, teknoloji üretimi ve diğer sanayi yatırımlarının payını artırmak gerekir.
Bu açıdan bakarsak; Kanal İstanbul'un fırsat maliyeti kağıt üstündeki yatırım maliyetinden daha yüksektir .
Finansal Riskler: Yeni dış borç, dış borçların çevrilmesini zorlaştıracaktır. Geçen sene Türkiye'nin CDS'i 400 baz puandı, bu ay 299 baz puana geriledi. Bu iyi ve fakat uluslar arası piyasalarda yine en yüksek ve dolayısıyla en riskli ülkeyiz.
Kanal İstanbul'un Toplam Faydası;
İstihdam ve Büyümeye Katkısı: Yatırım süresince istihdam artışı yaratır. Yatırım sonrası etkisi zayıflar. Yatırım sırasında büyümeyi pozitif etkiler. Yatırım bittiğinde sağlanacak gelire bağlı olarak büyümeyi etkiler.
ÇED raporunda, boğazlardan yılda 50.000 geminin geçtiği belirtiliyor. Bunlardan ne kadarı Kanal İstanbul'a yönlendirilecek ve ne kadar gelir elde edilecek? Bir tahmin yok. Çünkü Montrö anlaşmasına göre, boğazlardan geçen gemileri zorla kanala yönlendiremeyiz.
Sosyal Faydası: İstanbul Boğazı´nın seyir, can, mal ve çevre güvenliğinin sağlanması, olası risklerin azaltılmasıdır.
Sonuç; Toplum tarafından finanse edilen bir projenin sosyal fayda ve sosyal maliyetinin aynı toplum tarafından iyi bilinmesi gerekir.
