İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesinin önceki gün 75. kuruluş yıl dönümü idi. Cumhurbaşkanı sayın Abdullah Gül de fakülte mezunu olduğu için törene katıldı. Bu fakültede Ekonometri ve İstatistiğin özel bir yeri vardır. Fakültenin kuruluşunu Atatürk bizzat istemiştir. Bu sıralarda Alman nazi idaresinden kaçan Alman hocalarla birlikte fakülteyi kuran hocalardan Prof. Dr. Ömer Celal Sarç da istatistik hocasıdır. İstatistik için söylediği söz her iktisatçının kulağına küpe olmuştur.. Bu söz “Üç türlü yalan var... Ağırlık sırasıyla yalan, kuyruklu yalan ve istatistiki yalan” şeklindedir.
Sayın Başbakanın daha önce söylediği ve iki gün önce Financial Times’ta da dikkat çekilen “Görevde olduğum süre içinde kişi başına geliri 3 katına çıkarmanın gururunu yaşıyorum”; konuşmasının içindeki “Fert başına geliri üç katına çıkardım” lafı istatistiki yalandır.
Fert başına gelir dediği, kişi başına düşen milli gelirdir. Fert Başına Milli Gelir veya yaklaşık olarak Fert Başına Gayri Safi Milli Hasıla, Milli Gelirin nüfus sayısına bölünmesi ile bulunur.
Türkiye İstatistik Enstitüsü, Fert Başına Gayri Safi Yurtiçi Hasılayı üç türlü hesap ediyor. Enflasyonu da içine alan cari fiyatlarla, enflasyonun etkisini bertaraf eden sabit fiyatlarla ve dolar cinsinden...
Cari fiyatlarla gelir artışını enflasyon şişiriyor. Söz gelimi 2002 ile 2003 arasında cari fiyatlarla fert başına gelir yüzde 28.1 artmıştır. Ancak 2003 yılında TÜFE olarak enflasyon yıl sonunda yüzde 18.4 olmuş. Bu durumda cari fiyatlarla fert başına gelir, enflasyonu da içerdiği için gerçek (reel ) gelir artışını göstermez. Bunun içindir ki TÜİK aynı zamanda sabit fiyatlarla kişi başına gelir artışını da hesaplıyor. 2003 yılında cari fiyatlarla yüzde 18.4 artmış görünen kişi başına gelir artışı sabit fiyatlarla yüzde 3.9’dur.
Mamafih, geçen hafta bu yılın üçüncü çeyreğinde GSYH’da büyüme oranı yüzde 8.2 olarak açıklandı. Bu büyüme oranı sabit fiyatlara göre hesap ediliyor. Oysaki cari fiyatlara göre üçüncü çeyrek büyüme yüzde 17.4 oldu. O zaman Başbakan 3. çeyrek büyümenin de yüzde 17.4 olduğunu söylesin. Kimse söyleyemez... Çünkü büyümenin enflasyon kadar şiştiğini de herkes bilir. Fert Başına GSYH için de aynı şekilde cari fiyatlarla artışı vermek yanıltıcı olur.
TÜİK’e göre ve aşağıdaki tabloda yer aldığı gibi, 2002 ile 2010 arasında fert başına gelir artışı cari fiyatlarla yüzde 185, sabit fiyatlarla yüzde 31 olmuştur. Bunlardan gerçek artış sabit fiyatlarla olan artıştır. Bu anlamda geçen sekiz senede fert başına milli gelir yüzde 31 oranında artırmıştır. Fert başına gelirde ortalama yıllık büyüme ise yüzde 3.9 olmuştur. Bu büyüme gelişmekte olan ülkeler ortalaması kadardır.
Kişi başına gayri safi yurt içi hasıla
2002 2010 Artış (%)
Cari fiyatlarla (TL) 5.310 15.119 185
Dolar 3.492 10.067 105
Sabit fiyatlarla (1998) 1.099 1.448 31
Öte yandan dolar değeri ile fert başına gelir artışı da yanıltıcıdır. Çünkü doların satın alma gücü sabit değildir. Dolarla fert başına gelir hesabını etkileyen üç faktör var... Birisi dolardaki enflasyon gelir artışını şişiriyor... İkincisi... Doların dünyada değer kaybetmesi içeriye yansıyorsa, gelir artışını yüksek gösteriyor... Üçüncüsü fert başına gelir hesabı kur etkisinde kalıyor. Kur düşük ise, fert başına gelir yüksek, yüksek ise fert başına gelir tersine düşük çıkıyor. Söz gelimi 2011 yılında fert başına gelir cari fiyatlarla 17.500 lira olacaktır.
Bu sene eğer dolar kuru ortalama 1.8 olursa, fert başına gelir dolar olarak 9.722 dolara yani 2010 yılının altına düşer. Gerçekte ise 2011 yılında büyüme yüzde 8 dolayında, fert başına gelirde büyüme de yüzde 7 dolayında gerçekleşecektir. Yani gelir arttığı halde kurun düşük kalması nedeniyle dolar olarak azalmış olmaktadır. Bunun içindir ki uluslararası mukayeselerde, doların satın alma gücü paritesine göre fert başına milli gelir hesaplanmaktadır.
Gönül ister fert başına gelir on kat artsın. Ancak cari fiyatlarla gelir artışını, reel artış gibi gösterirseniz, halk da sonunda benim cebime girmeyen bu artış nereye gitti diye sormaya başlar.
