Elektrik ve gaz fiyatları can yakıyor

Enerjide halkı en çok elektrik ve doğalgaz fiyatları ilgilendiriyor Öteden beri, tüketici de üretici de elektrik faturalarından dert yanıyor. Meskenler, harcamadıkları yüksek faturalardan ve faturaların şeffaf olmadığından şikayet ediyorlar. Sanayiciler, petrol fiyatlarının düşmesine rağmen artan tarifeler ile baş edemediklerini açıkladılar.

Enerji her ülke için stratejik sektördür. Türkiye de sorunlar, 1984 yılından sonra özelleştirme ile birlikte artmaya başladı. Elektrikte özelleştirme, geçmiş hükümetler ve bu günkü hükümetler döneminde hızlandı. Bu gün elektrik dağıtımı tamamen özelleştirilmiştir.

Aslında, özelleştirme yasası gerekçesinde, "Özelleştirme maliyetleri düşürecek, ürünler tüketiciye daha ucuza satılacak" deniliyor. Özel olarak ta TEK Özelleştirme Ana Planı'nda ''Kaliteli, kesintisiz ve ekonomik elektrik hizmeti sağlanarak tüketici korunacaktır.'' deniliyor. Elektrik tarifeleri ile ilgili olarak ta ''Enerjide artan talebin karşılanmasında rekabete dayalı yatırım ortamı geliştirilecek ve mali açıdan güçlü, istikrarlı, şeffaf, öngörülebilir, tüketicinin korunduğu ve sürdürülebilirliği de dikkate alan bir enerji piyasasının sürekliliği gözetilecektir." deniliyor.

Ancak evdeki hesap çarşıya uymadı, özelleştirme halka yaramadı

2017 yılında meskenlerde kullanılan elektriğe zam yapılmadı, fakat 2018 de ve 2019 da enflasyonun üstünde zam yapıldı. 2017-2019 üç yıllık meskenlere yapılan kümülatif zam oranı yüzde 74 oldu. Oysaki aynı üç yılda, enflasyon (TÜFE) yine kümülatif olarak çok daha düşük yüzde 50.6 oldu.(Aşağıdaki grafik)

Elektrikte üretimde ve dağıtımda özelleştirme, ekonomik istikrara da yaramadı

Reuters ajansının haberine göre, Türkiye de 20 milyar dolarlık sorunlu kredi var. Bunun 12-13 milyar doları enerji sektörüne aittir. Bankalar enerji sektörü ile borç takası ve yeniden yapılandırma anlaşmaları yapıyorlar.

Özelleştirmenin bir başka sorunu, eskiden yap-işlet devret modeli varken, bu model yap-işlet modeline dönüştü. Dahası kamu-özel işbirliği anlaşması diye dünyada benzeri olmayan ve kamu altyapı yatırımlarını misli fiyatlara çıkaran acayip modeller oluşturuldu.

Dünyada özellikle kamu altyapı yatırımları ve enerji yatırımlarından kötü sonuçlar alındı. Bu nedenle söz gelimi, elektrik hizmetlerinde yeniden kamuya dönüş eğilimi arttı.

TMMOB, enerji komisyonu üyesi M. Nilgün Ercan'ın özelleştirme - piyasalaştırma uygulamaları (2019 ) isimli araştırmasına göre;

Dünyada kamu hizmetlerinde, özellikle yerel yönetimler düzeyinde kamuya dönüş örnekleri artıyor. Almanya'da elektrik, Fransa'da su hizmetlerinde yerel yönetimler kamu hizmetlerini geri kazanmak (Re-municipalisation) hareketi başlattılar. Dünyada 45 ülkede 835 özelleşirme örneğinden 692'sinde kamuya geriye dönüş oldu.

Özelleştirmede geriye dönüş (de-privatisation) uygulamaları da yaygınlaştı

Dünyada 445 özelleştirme örneğinde sürenin bitmesinden sonra özel firma ile sözleşme yenilenmedi. 136'sında sözleşmelerin süresi içinde sonlandırıldı. 46'sında ise çeşitli nedenlerle özel işletmecilerin hisselerini sattığı veya çekildiği anlaşıldı.

Türkiye, yeniden istikrar için, enerji dahil kamu altyapı yatırımları özellikle kamu özel işbirliği kanalı ile yapılan yatırımları devletleştirmek zorundadır.