Ekonomik istikrarı bozan bütçe

6 aylık Bütçe sonuçları açıklandı. Bu sonuçları yorumlarken, iktidar, muhalefet, medya, yıllar içinde ve bu 6 ayda harcama ve açıklarda artış, bazı ödeneklerde değişme'yi öne çıkararak yorum yaptılar.

Gerçekte ise bütçe politikası, İktisat politikasının en önemli araçlarından birisidir. Bu anlamda Bütçe kaynaklarının ne kadar etkin kullanıldığı, ne kadar verimli kullanıldığı, ne kadar iş yapıldığını tespit etmek önemlidir. Personel harcamaları ve mal ve hizmet alımları gibi cari harcamalar ile yatırım harcamaları arasındaki optimal dengenin sağlanıp - sağlanmadığı önemlidir. Aksi halde ortaya atıl personel veya atıl yatırım çıkar.

Kamu harcamalarının etkin ve verimli kullanılması bu günkü ve gelecekteki potansiyel büyüme ve kalkınmayı etkiler. Bunları tespit etmek için artış ve azalışı değil, bütçe yapısını değerlendirmek gerekir.

Bütçe'de açık artabilir… Borçlanma artabilir… Neden arttığına bağlı olarak ekonomik ve sosyal etkileri de çok değişik olur.

Eğer bütçe ile yatırım yapılmışsa, paralı yol yapılmışsa, bu yatırımlar hem istihdam sağlar, hem de gelir getireceği için bu defa gelecek yıllardaki bütçe açıkları azalır. Türkiye kamu özel işbirliği gibi eşi, benzeri olmayan bir yöntemle yatırım yapıldığı ve garanti verildiği için, köprü ve yol gibi altyapı yatırımlarının geliri bütçeye girmiyor ve dahası talep garantisi verildiği için bütçeden bunlar için her yıl para çıkıyor.

İlk 6 ayda bütçede, personel harcamalarının payı yüzde 26.12 mal ve hizmet alımlarının payı ise, yüzde 6.62'dir. Bu tür harcamalar katma değer yaratan harcamalardır.

Eğer kamuda liyakat sitemi varsa, kamu hizmetleri, eğitim ve sağlık hizmetleri ve diğer kamu hizmetlerinde aksama yoksa, personel harcamalarının etkinliği yüksek demektir. Bizde idari sistem değişti ve fakat bu sisteme göre personel reformu yapılmadı.

6 aylık bütçe içinde sermaye ve sermaye transferi olarak yatırımların payı yüzde 7.95'tir. Bu pay mevcut kamu yatırımlarının amortismanını bile karşılamaz. Mevcut yatırımların zaman içinde verimliliği düşer. Bu payın en az yüzde 20 olması gerekir. Bu günkü işsizliğin artmasında, tekeller dahil kamu yatırımlarının rastgele özelleştirilmesi ve kamu yatırımlarının azalmasnın payı büyüktür.

Bütçeden en büyük pay cari transferlere ayrılıyor. 6 aylık bütçenin de yüzde 41.38'i cari transferlere gitmiş.

Cari transferler içinde yalnızca tarımsal destekler dolaylı olarak katma değer yaratır. Diğerleri açıkların kapatılması ve çeşitli yardımlara gidiyor. Cari transferlerin büyük kısmı sosyal güvenlik açıklarına ayrılıyor. Ayrıca 3 başlık altında; 1 - Hane halkına yapılan transferler; 2 - Hane halkına yapılan diğer transferler; 3 - sosyal amaçlı transferler, aslında aynı kapıya çıkıyor. Bu transferlerin sosyal amacı tartışılır. Çoğu oy hedefine yönelik popülist harcamalardır. Siyasi iktidarlar bu transferlerle yatırım yapmış olsaydı, işsizlik bu kadar artmazdı. Ayrıca devlet yardım değil, iş dağıtmış olurdu.

Türkiye de Bütçeler bakkal hesabına göre yapılıyor. Gerçekte kamu harcamalarının etkin kullanılması için farklı bütçe sistemleri var. Bunlardan bazıları:

Performans Bütçe Sistemi, Kamu hizmetlerinin etkinliğini fayda/ Maliyet analizi ile ölçen bir sistemdir. Bu sistemde hedefler tespit edilir ve bu hedeflere ne ölçüde ulaşıldığı ölçülür.

Program Bütçe Sisteminde, Kamu hizmetleri, eğitim, sağlık gibi fonksiyonel bir sınıflandırmaya tabi tutulur. Hedefler tespit edilir. Her program için hedefe yönelik ödenek tahsis edilir. Türkiye de program bütçe uygulamasına 1973 yılında başladı ve fakat hep kağıt üstünde kaldı.

Planlama-Programlama-Bütçeleme Sistemi (PPBS)'inde ise, Ödenekler hizmetlere tahsis edilerek, yapılan harcamaların sebebi, niçin yapıldığı soruları cevaplanır.

Bu sistemlerin hepsi, siyasilerin kamu kaynaklarını popülizm için kullanmalarını önleyen objektif sistemlerdir. Ne var ki uygulama için iş dönüp dolaşıp siyasilerin niyetine bağlı olarak değişiyor.