Bütçemiz iş bütçesi değil

2020 bütçesinin ilk yedi aylık uygulama verileri açıklandı. Bütçenin yüzde 20,4'ü kadar, 139,1 milyar lira bütçe açığı var.
Öteden beri bütçe verileri açıklandığında en fazla bütçe açığı tartışılır. İMF ile 1999 ve 2001 stand by düzenlemesinde de, bütçe ile ilgili önlemlerde, faiz dışı fazla ve mali disiplin öne çıkmıştı. İstikrar için daha önemli olan bütçe kaynaklarının etkin kullanılması göz ardı edilmişti.
Uygulamaya konulmuş bir bütçede açıklar iki yoldan kapanır…
Birisi Merkez Bankası kaynaklarıdır. Türkiye de merkez bankası kaynaklarının kullanılmasına sınır getirilmiştir. Ama bu sınır yasa değiştirilerek, hülle yapılarak ve filli durum yaratılarak her zaman aşılmıştır.
İkincisi hazinenin borçlanmasıdır. Devlet aldığı borçlar için enflasyonun altında yani eksi faiz veriyorsa, borç verenlerden devlete reel gelir transfer edilmiş olur. Bir yerde devlete borç verenler aynı zamanda gizli enflasyon vergisi de ödemiş olurlar. Eğer yüksek reel faiz varsa, bu defa devletten borç verenlere gelir transfer edilmiş olur.
Öte yandan 3-4 yıl öncesine kadar, bütçe açıkları bütçe hedefini geçmiyordu. Bir anlamda mali disiplin de sağlanıyordu. Son yıllarda ise açıklar arttı. Bu sene pandemi nedeni ile açıkların artması da normaldir.
Bütçe açıkları istikrarı bozar ve fakat bozucu etkisi bütçe kaynaklarının etkin kullanılmamış olması kadar etkili değildir. Asıl sorun bütçe kaynaklarının etkinsiz, popülist amaçlı kullanılmış olmasıdır.
Bütçede iş yapan, katma değer yaratan harcamalar, cari harcamalar ile yatırım harcamalarıdır. Aşağıdaki tablodan anlaşılacağı gibi, 7 ayda personel ile mal ve hizmet alımları için (eski deyimle cari harcamalar) bütçenin yüzde 35,5 kadarı, 241,9 milyar lira, yatırım harcamaları için ise bütçenin yüzde 6,6'sı kadar 44,9 milyar lira harcanmıştır.
Yatırımların payı düşüktür. Bir yerde bu kadar kaynak mevcut kamu yatırımlarının amortismanına yetmez. Bunun için devletin kamu özel işbirliği yasasını iptal ederek, kamu yatırımlarını bütçeden yapması veya yap-işlet devret modeline dönmesi gerekir.
Özetle bütçenin yüzde 42,1'i ile iş yapılmıştır. Bütçe iş bütçesi değildir. Transfer bütçesidir.

Cari transferler bütçenin en büyük kalemini, yüzde 42,7'sini oluşturmuştur. Transfer harcamaları içinde, SGK açıkları, tarımsal destekler ve bütçeden halka yapılan yardımlar var. Cari transferlerin bütçe içindeki payı geçen yıllarda da yakın oranda idi. Demek ki pandemi nedeni ile halka yapılan nakit yardımlarla dikkate değer bir artış olmamıştır.