Fitch dün bir açıklama yaparak, Türk bankalarının negatif görünümünün çoklu riskleri yansıttığını belirtti. Sektör performansında bu yıl bozulma beklediklerini bildirdi.
Dünya bu gibi uluslararası kurumları dinliyor. Bunlara daha fazla fırsat vermeden, bir istikrar programı yapmalıyız. Geçen hafta 4 gün bu program dahilinde ekonomide neden ve nasıl bir yapısal reform yapmamız gerektiğini yazdım.
Eğer verilere ve realiteye bakarsak, geç bile kaldık. Hatta ekonomik istikrar sorununun piyasa dinamikleri tarafından çözülemeyeceği netleşti. Dahası kritik eşik aşıldı. Kritik eşik göstergeleri;
Mayıs ayında yıllık cari açık, 36.2 milyar dolardan, 57.6 milyar dolara yükseldi. Millî gelirin yüzde 7'sine ulaştı. Ülkeye ve konjonktüre göre değişmesine rağmen, genel olarak cari açığın millî gelire oranında kritik sınır yüzde beş olarak kabul ediliyor.
Son bir yılda dış borç stoku 54 milyar dolar arttı. Türkiye'nin döviz kazanma potansiyeli düşüktür. Bu durum dış borç riskini artırdı.
Dış borç risk primi olan Türkiye'nin CDS'i dün 321.26'ya kadar çıkmıştı. Bir karşılaştırma yapmak için; Almanya'nın 10.80, İspanya'nın 66.33 ve Rusya'nın ise 133.89 idi. Bu şartlarda dış borçları çevirme riski çok yüksek demektir.
Doğrudan ve yıllık olarak yabancı yatırım sermayesi girişi geçen sene Mayıs ayında 14.2 milyar dolar iken bu sene Mayıs ayında 9.5 milyar dolara geriledi. Dahası iç tasarruflar da dışarıya gidiyor. Dış finansmanda zorlanıyoruz.
Dış finansman sorunu iç üretimin düşmesine neden olabilir. Döviz kurlarının daha da artmasına yol açar. Dövizle borçlanma faizi artar ve sonuçta dış borçların çevrilmesi daha da zorlaşabilir .
Döviz kurları TL karşısında yüzde 25 daha değerli hale geldi. Bu durum özel sektörün borç yükünü artırdı. Bunun içindir ki özel sektörde birçok firma borçlarını yapılandırmak için çabalıyor. Çok sayıda firma konkordato için başvurdu. Ayrıca ithal girdi oranının yüksek olması nedeni ile kur artışı üretim maliyetlerini artırdı, enflasyon yükseliyor.
AVM'lere, caddelere bakınca, kiralık ve satılık ilanları her gün artıyor.
Öte yandan, TÜİK Temmuz ayı ekonomik güven endeks verilerini açıkladı. Ekonomik güven endeksi, Haziran ayında 90.4 iken, Temmuz ayında yüzde 2 artarak 92.2 oldu. Ne var ki yine de 100'ün altı güvensizliği gösteriyor. Ayrıca daha sağlıklı ve güvenilir sonuç; bu endeksleri bir ay öncesi ile değil bir yıl öncesi ve aynı ayla karşılaştırarak alınır.
Aşağıdaki tabloda 2017 ve 2018 Temmuz aylarında Güven Endeksleri yer alıyor. Tüketici güven endeksinde yüzde 2.5 artış var. Sektörel endekslerde ise yüzde 5 ile yüzde 11 arasında düşüş var.
***
Güven Endeksleri (Yüzde)
Endeksler 2017 2018 Fark
Ekonomik Güven 103,7 92,2 -11,1
Tüketici 71,3 73,1 +2,5
Reel Kesim 107,7 101,5 -5,6
Hizmetler Sektörü 103,7 91,9 -11,4
Perakende Ticaret Sektörü 107,3 97,3 -9,3
İnşaat Sektörü 85,5 77,1 -9,8
***
Reel kesim güven endeksi, geçen sene 107.7 iken bu sene 101.3'e geriledi ve güven sınırına geldi.
Hizmetler sektörü geçen sene 103.7 iken bu sene 91.9'a geriledi. Güven sınırının altına düştü.
Perakende ticaret sektörü de yine aynı şekilde güven sınırının altına düştü.
Sonuç olarak, bu gidişi algı yaratarak veya beklentileri yöneterek çözemeyiz. Hızla bir istikrar programı yapılması gerekir.
