2018'de piyasa dengeleri bozuldu

Finansal Yatırım Araçlarının, 2018 yılında TÜFE'ye göre düzeltilmiş reel getiri ve kayıp oranları Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından açıklandı.

* 2018'de en yüksek reel getiriyi yüzde 15 oranıyla Dolar sağladı.

* 2018'de en yüksek reel kaybı, yüzde eksi 30.27 oranı ile Borsa getirdi. Borsaya bir yıl önce para yatıranlar satın alma gücü olarak nerdeyse paralarının üçte birini kaybettiler.

En yüksek reel getiri oranı ile en fazla reel kayıp arasında 45.27 puan fark var. Bu fark aynı zamanda 2018 yılında piyasanın spekülatif bir yapıda olduğunu ve ekonomik istikrarın aşırı bozuk olduğunu gösteriyor.

Mevduat sürekli eksi reel faiz veriyordu. 2016'da yüzde eksi 0.90 ve 2017 yılında yüzde eksi 0.04 olan mevduat brüt faiz reel kayıp oranı 2018 de tırmandı ve yüzde eksi 7.13 oldu.

Türkiye'de tasarruf sahibinin mevduattan doğan reel kayıpları sık rastlanan bir durumdur.

Söz gelimi, 1980 öncesi enflasyonun hızlı artması, buna karşılık mevduat faizinin sabit kalması veya daha düşük oranda artması bir faiz serabı yaratmıştı.

1970 yılında mevduat faizi yüzde 9 idi . Enflasyon oranı yüzde 8.1 idi. Mevduatta az da olsa reel faiz vardı. Beş yıl sonra enflasyon yüzde 19.8'e yükseldi. Ancak mevduat faizi yüzde 9'da kaldı... Değişmedi. 1978'e gelindiğinde enflasyon yüzde 47.2'ye yükseldi. Mevduat faizi ise yalnızca üç puan artarak yüzde 12 oldu.

Reel faiz hesabı yapamayanlar, yalnızca faizlerdeki nominal faize bakıyordu. O yıllarda eksi reel faizden dolayı, banka kredileri de ucuzdu ve imalat sanayi bu kredilerle yatırım yaparak büyüdü.

Bugün hem banka kredileri yüksek, çünkü kâr marjları yüksek... Hem de istese de kimse yatırım yapamaz. Çünkü yatırım ortamı, yatırımın hukuki altyapısı yoktur.

Mevduat sahibi 2018'de satın alma gücü olarak ne kadar kaybetti?

Parasını mevduata yatıranlar, 2018 başında 100 lira ile 100 yumurta alıyordu. 2018 sonunda bu 100 lirası faizle birlikte 111.72 lira oldu. Ne var ki yumurta fiyatı da bu bir yıl içinde 120.3 liraya çıktı. Şimdi tasarrufunu mevduatta tutan, ana parası ve faizi ile ancak 93 yumurta alabiliyor. Yani mevduata para yatıranların parasını enflasyon eritti, bunların satın alma gücü düştü. Bu satın alma gücü eksi reel faiz veren bankalara gitti.

Borsa 2017 yılında yüzde 15.48 oranında reel getiri sağlamıştı, 2018 yılında yüzde eksi 30.27 reel kayıp getirdi.

Borsadaki şirketlerin 2017 ilk dokuz ayındaki kârı 57.3 milyar liraydı. Bu kâr 2018 aynı döneminde nominal olarak 65.2 milyar liraya çıktı. Ne var ki 2017 fiyatlarına indirgersek, bu kâr 52.3 milyar liraya düşüyor. Yani 2018 kârı reel olarak 2017 yılı kârının altında kalıyor.

2018 yılında dünya borsalarında da düşme oldu.

MB gösterge niteliğinde döviz kurlarına göre 2 Ocak 2018'de bir dolar 3.7625 TL iken, 28 Aralık 2018'de 5.2783 TL'ye yükseldi. Merkez Bankası TÜFE bazlı reel kur endeksine göre, 2018 sonunda TL dolar karşısında yüzde 25 oranında daha düşük değerde, tersi dolar daha değerli idi.

Doların yüzde 25 oranında aşırı değerli olması, TL'nin değer kazanması yönünde baskı oluşturmaktadır. Buna karşılık, siyasi kavgalar, Suriye sorunu, hukuk sorunu, dış borç riskinin artması ise doların daha fazla değer kazanması yönünde baskı oluşturmaktadır. Topyekûn istikrara ihtiyacımız var.