Kazakistan seçimleri için 16 Ağustos tarihinde Kürşat Zorlu ile birlikte Almatı’ya uçtuk, oradan da Astana’ya geçtik. İlk somut gözlemimiz seçim ile ilgili olarak görevlendirilen Kazak gençlerinin donanımlılığı ve profesyonel tavrıydı. İyi yetiştiği belli olan gençler gecenin üçünde ayakta, gelen konukları karşılıyor ya da bir başka gecenin dördünde uğurluyorlardı. Her verilen randevuya zamanında geliyor, planladıkları programı aksatmadan uyguluyorlardı. Organizasyon ve düzenleme eskiye oranla çok daha iyiydi.
Astana’da Türkiye’den gelen diğer heyet üyeleriyle Anayasa Mahkemesi Başkanı’yla görüşmeye gittiğimizde karşılaştık. Devlet Eski Bakanı Ahad Andican, CHP Milletvekili Kemal Anadol, MHP Milletvekili ve Devlet Eski Bakanı Reşat Doğru ile birlikte Kazakistan Anayasa Mahkemesi Başkanı’ndan yapılan yeni anayasa değişikliğiyle ilgili çok geniş bilgi aldık.
Basın toplantısına ve Avrasya Üniversitesi’ndeki görüşmelere de birlikte katıldıktan sonra her grup kendisine ayrılan gözlem alanları için ayrıldı. Zorunlu sayılabilecek ilişkiler bittiğinde Astana’nın kültürel, sanatsal yönleriyle birlikte seçimle ilgili halkın davranışlarını izlemek üzere kentte çeşitli gözlemlerde bulunduk. Gerçeği söylemek gerekirse kentte seçim havası değil de sanki bir eğlence havası hâkimdi. İnsanlardan seçimleri çok fazla önemsemiyormuş izlenimi aldık. Sokaklarda siyasi partilerin ya da milletvekili adaylarının hiçbir afişi, bayrağı ve posterleri asılı değildi. Yani sokaklar bizde olduğu gibi abartılı parti bayrakları ve aday portreleri ile esir alınmamıştı. Doğrusu bu arada siyasi partilerin propaganda, halka ulaşma ve kendilerini tanıtma faaliyetlerini de nasıl yaptıklarını düşünmeden edemedik.
Seçim günü oy kullanılan merkezleri ziyaret ettiğimizde seçime çok iyi hazırlanılmış olduğunu gördük. Bir defa oy kullanımına açılan alanlar olağanüstü uygun mekânlardı. Seçimlerde oy kullanılan yerler son derece düzenli ve işlevsel görünümlüydü.
Oy kullanmayı bir zevk haline getirmek için ne yapılması gerekirse o yapılarak, oy verilen yerlerde her türden yiyecek alınabilecek açık büfelere izin vermişler. Sandıkların konulduğu çoğu yerlerin çoğu kez girişlerinde orkestra aynı zamanda konser veriyor. Orkestranın olmadığı yerlerde yüksek sesle müzik yayını yapılıyor. Oylar müzikle kullanılıyor. Kısacası Kazak Yüksek Seçim Kurulu oy kullanmayı özendirmek için aklına ne gelmişse onu yapmış. Hatta teşvik edici ödüller bile konulmuş. Hayatında ilk kez oy kullananlar, erken oy kullananlar ve 1930 yılından önce doğanlar oylarını kullandıklarında sandığın başından hediyeleriyle birlikte ayrılıyorlardı. Hediye olarak cep telefonu, su kaynatma cihazı, televizyon, ütü, DVD Player vb. veriliyordu.
Bu uygulamaya bazı AGİT temsilcilerinin itiraz ettiğini de burada kaydetmemiz gerekiyor.
Oy kullanma sırasında parmak boyamak yok! İsteyen oyunu bilgisayarla kullanabiliyor! Dileyen de zarfın içine konulmayan bir A4 kâğıdı büyüklüğündeki evrakın üzerine kalemle işaretini yapıp, alt kısmını imzaladıktan sonra, kâğıdı ikiye katlayıp tamamen şeffaf sandığa oyunu atıyordu.
Oy kullanma merkezlerini ziyaretimiz sona erdiğinde, sandıkların açılması, sayım ve döküm işlemlerini beklemeye başladık. Tabii bu sırada da kentin merkezinde ise seçimi kutlamak için hummalı faaliyetler sürdüğünü gördük.
Sandıklar açıldığında biz Kazakistan Devlet Başkanı’nın da oyunu kullandığı merkezdeydik. Sandıkların açılması, oyların sayılması, kayda geçirilmesi işi de biri Polonyalı ve Fransız olmak üzere toplum altı gözlemci ile diğer yetkililerin gözleri önünde yapıldı. Son derece şeffaf, açık, eşit ve dürüst şartlar içinde oylar sayıldı. Oyların sayımı sırasında Avrupalı gözlemci bayanların oyları tekrar saydırması, özellikle iki adet oyda işaretlerin kutucuğun dışına taşması üzerine itirazda bulunması, heyetteki üyelerin sabrını taşıracak noktaya getirmişti.
Kuşkusuz her seçimin ya da demokrasinin kültürden, sosyalden, tarihten, inançlardan ve yapıdan kaynaklanan özellikleri var. Evrensel ilkeler bir yana her seçimin kendine özgü şartları söz konusudur. Kazakistan’da Cumhurbaşkanı Nazarbayev bu durumu; “Bizim ülkemiz benimsemiş olduğu siyasi model bakımından, Batılı demokrasilere ve sosyal gelişmişlik düzeyi ile siyasi çoğulculukları dünyaca tasdik edilen ’yeni Asya tipi demokrasiler’olarak tabir edilen demokrasilere benzemektedir” diye ifade eder.
Seçimler sonuçlandı. Nur Otan Partisi yüzde 88 civarında oy alarak tekrar iktidar oldu. Kardeş Kazakistan Cumhuriyetinde yapılan seçimlerde hile, suiistimal ve yolsuzluk gözlemedik. Tam bir demokrasi şöleni biçimde geçen seçimlerin Kazak halkına ve bütün Türk Dünyasına hayırlı hizmetlere vesile olmasını diliyoruz.
