13.5 milyar dolar nereden geldi?

Dış ödemeler dengesinde, cari işlemler, Merkez Bankası rezerv varlıkları, bankalar, özel sektör ve diğer sektörlerin döviz varlıkları sonuç hesaplarıdır. Bu hesaplar yurt dışına çıkan ve giren sermaye hareketleri sonucunda değişmektedir.

Ancak cari işlemler hesabı ve sermaye hareketleri ile bu varlıklarda meydana gelen değişme arasında bir fark varsa, bu fark ''net-hata ve noksan'' kalemi adıyla ödemeler bilançosunda yer alır. Zira ödemeler bilançosunun dengede olması gerekir.

Bu sene Ocak-Eylül arasındaki ilk 9 ayda, net hata ve noksan 9 milyar 443 milyon dolar oldu.

Net hata ve noksan nereden çıktı?

1) Türkiye'de yerleşiklerin, özel sektörün, yurt dışında ve kasalarda-yastık altında tuttukları dövizleri, dış borç ödeme sebebi veya başka bir amaçla yastık altından çıkarmaları veya yurda getirmeleri, sisteme sokmaları döviz varlıklarının artmasına neden olur.

2) Tersine, sermaye hareketleri yahut ödemeler dengesindeki çeşitli kalemlerden elde edilen gelirlerin sistem dışına çıkarılarak (yastık altına- kasalara) konulması veya finansman esnasında sistem dışından kaynak kullanılması da sistem dışına çıkan bu döviz nedeniyle, döviz varlıklarının azalmasına neden olur.

3) Türkiye'de parası olanlar bir cebinde TL, bir cebinde dolar taşıyor. Yani dolarizasyon yüksektir. Dolar kurunda da uygulanmakta olan dalgalı kur sayesinde borsa gibi manipülasyon yapılıyor... Döviz de kumar alanları içine girdi. Kur artışı olurken, yastık altındaki dövizlerin bozdurulması, sisteme kaynağı belirsiz döviz girişine neden oluyor.

Sonuç olarak kayıt dışı işlemler net hata ve noksan kaleminin yüksek olmasına yol açıyor.

4) İhraç ve ithal edilen bir malın çıkış ve girişi ile ödemenin farklı bilanço dönemlerinde yapılmış olması da net hata ve noksan doğuruyor.

5) Gümrük işlemlerinde yapılan beyan hataları.

6) Anket yoluyla yapılan turizm istatistikleri ve bavul ticareti tahminlerinin yanlış yapılmış olması, oluşan hatala da net hata ve noksan kalemi yaratıyor.

7) Suriyeli mültecilerin de döviz bozdurup, TL satın almaları da kayda yeni döviz sokulması etkisi yapmış olabilir.

Bütün ülkelerde net hata ve noksan kalemi var. Bazı yıllar artı, yani kaynağı belirsiz döviz girişi var, bazı yıllar eksi, yani kaynağı belirsiz döviz çıkışı var. Yani sistematik değil. Oysa ki bizde, özellikle son yıllarda net hata ve noksan kalemi sistematik bir biçimde oluşuyor ve artıyor.

2013 yılında 2.8 milyar dolar, 2014 yılında 3.4 milyar dolar, 2015 yılının ilk 9 ayında ise 13.5 milyar dolar oldu.

2014 yılının ilk 9 ayında da net hata ve noksan tutarı 8.7 milyar dolar iken yıl sonunda düştü ve 3.4 milyar dolara geriledi. Bu sene de düşebilir veya tersine artabilir. (Aşağıdaki grafik)

Ülkeye kayıt dışı yoldan döviz girmesi ve yüksek olması, cari açığın kapatılması ve döviz ihtiyacı açısından olumludur. Ancak aynı zamanda haksız rekabet açısından, güven açısından, kırılganlık açısından olumsuz sonuçları vardır.