"Yönetim krizi" denilen şey, ister ticari bir müessese olsun isterse de bir devlet veya siyasi parti, önemli bir problemdir. Ondan daha sıkıntılı bir durum ise bu krizin varlığını inkâr etmek veya görememektir.
İnkâr etmek bir yöntemdir. Başarısız olunsa dahi erki muhafaza etmek için bu durum geçiştirilir ve nihayet uygun zamanda iktidarı sağlamlaştıracak tedbirler alınır.
Machiavelli bunun yolunu tarif edip, teorik gerekçe de sunmuş: "Erk tanrıdan değil, kuvvetten doğar. Bu yolda gerekirse şiddet dahil her türlü yola başvurulmalıdır. Zira ikna ile başarı sağlanamaz. İnsanlar için korku, sevgi ve merhametten önce gelir."
Peki bu yolu tercih ederek, problemi çözmek yerine kişisel iktidarı muhkemleştirmek bizi gerçek bir "lider" yapar mı?
Bugün bu soruya cevap arayalım: Lider kimdir, nedir, ne iş yapar?
Serde bilim insanlığı olunca kaynağa inmeden yazmak olmuyor. Önümde bilimsel bir çalışma var: "Liderlik özellikleri ve davranışlarının belirlenmesi üzerine bir araştırma."
Çalışmada lider şöyle tanımlanıyor; "liderlik; yenilik ve başlatma ile ilgili bir şeydir."
Çalışmada yönetici ve lider arasındaki farklara dikkat çekilmiş: "Yönetici var olan durumu sürdürme üzerinde yoğunlaşır. Liderlik yaratıcı, uyum sağlayıcı ve çeviktir." Lider ve yönetici arasındaki farklar ise şöyle sıralanmış:
- Yönetici uygular, lider yenilik getirir,
- Yönetici süreklilik sağlar, lider geliştirir,
- Yönetici düzene, lider kişilere dayanır,
- Yönetici denetime, lider kişilere güvenir,
- Yönetici işleri doğru yapar, lider doğru iş yapar.
Meseleye ister politik, ister bilimsel, ister ticari zaviyeden bakın kendinize lider demekle veya birileri size lider diyor diye lider olamazsınız, diyor bu kriterler.
Araştırmacılar devam etmiş "... bir örgütün yöneticilerine sağladıkları kesin resmi haklar, onların etkili liderlik yapabilmelerinin garantisi değildir."
Bu cümlenin özeti "kritik anlarda, krizlerde verdiğiniz kararlar sizi lider yapar, sahip olduğunuz erk değil."
***
Liderlik testi
Önümde "başucu notlarım" var. Eskiden kitapların kenarlarına veya "şerh" defterlerimize not alırdık; artık bilgisayar veya akıllı telefonlarımızda oluşturup dijital olarak sakladığımız akıl defterlerimiz var.
Yıllar önce not almışım yurt dışında yapılan bir araştırmayı nakleden bir çalışmadan. Çalışmayı ve yapanları da not almışım: Santa Clara Üniversitesi, James Kousez ve Barry Posner, "Leadership Challenge."
Şu soruları sorarak liderliğinizi test edebilirsiniz demişler. Etrafımız kalabalıksa çekilip sakin bir yerde soruları kendimize soralım ve liderliğimizin ölçüsünü test edelim.
- İnsanlara ilham verebiliyor muyum?
- İnsanların bana güveni ne kadar?
- İnsanlara bir hayal sunabiliyor muyum?
- İşimde becerikli miyim?
***
Liderlik türleri
Doç. Dr. Bekir Buluç "Bilgi Çağı ve Liderlik" isimli çalışmasında liderlik meselesini masaya yatırmış. Literatüre de dayanarak üç başlık altında toplamış liderlik türlerini:
- Otoriter/otokrat liderlik
- Demokratik/katılımcı liderlik
- Serbestliğe dayalı liderlik
"Otoriter liderlik" demiş Buluç, ".. bürokratik otoritenin hâkim olduğu örgütlerde görülmektedir. Otoriter liderler astlarını kesinlikle yönetimin dışında tutarlar. Amaçların, planların ve politikaların oluşturulmasında astların rolü yok denecek kadar azdır. Tüm karar mekanizmaları yöneticilerin sorumluluğunda olup, astlar sadece söyleneni yapmakla yükümlüdür."
"Demokratik/Katılımcı Liderlik" şekli, "demokratik ve insanın merkeze alındığı örgütlerde görülmektedir. Demokratik örgütlerde kararların oluşturulması ve uygulanması sürecine, ilgili tüm çalışanlar katılmaktadır" olarak tanımlanmış.
Serbestliğe Dayalı Liderlik şeklinde "yönetim erkine çok az ihtiyaç duyulur, çalışanlar kendi halinde ve herkes kendisine verilen görevler dahilinde amaç, plan ve program yapabilir" denmiş çalışmada.
Evet bir kontrol de bu aşamada yapalım. Hangi tür bize yakın geliyor?
***
Kendimizi test ettik, lider tipleri ile ait olduğumuz sınıfı tayin ettik ve sonuç iyi değil mi?
Yapılacak şey belli, Attila'nın dediği gibi: "Soylu bir elveda."
Ne diyordu büyük hükümdar: "Akıllı bir komutan, zamanın dolup yerine yeni birinin geleceği gün için hazırlık yapar."
