Rezervlerde akla zarar işler!..

Merkez Bankası rezervleri 120,1 milyar dolara yükseldi. Uluslararası rezervler, döviz, altın ve IMF''deki özel çekme haklarından oluşuyor.

Döviz rezervlerinin seviyesi, Türkiye için önemlidir. Zira;

1. Dalgalı kur politikası teoride otomatik olarak kur istikrarını sağlar. Zira bir ülke cari açık verirse dövize talep ve kur artar. Yüksek kur ithalatı daha pahalı, ihracatı daha avantajlı yapar. İthalat azalır, ihracat artar. Cari açık yerine cari fazla oluşur. Dövize talep azalır, kur dengeye gelir. Ya da tersi olur. Ne var ki bu teorik durum, Türkiye şartlarına uymadı. Kur arttığı halde ithalat azalmadı. İki nedenle; Bir… Üretimde ithal girdiye bağımlı bir yapı oluştu. İthalat azalınca, üretim yapılamaz. İki... Yerli ve yabancı sermaye siyasi iktidara güven duymuyor. İçerde hiç kimse ithal girdi yerine ikame yatırım yapmıyor.

Bu şartlarda kurda aşırı dalgalanmaları önlemek için tek çözüm, Merkez Bankası rezervleri kalıyor. Merkez Bankası döviz satış ihaleleri ile döviz talebinin bir kısmını karşılar.

2. Türkiye''nin, bir yıl içinde ödemesi gereken kısa vadeli ve vadesi gelen dış borç tutarı ile cari açık toplamı 200 milyar dolar kadardır. Buna karşılık Türkiye''nin beş yıllık tahvillerinin iflas risk pirimi 362 baz puandır. Bu demektir ki Türkiye''ye borç verenler Türkiye tahvillerini kredi temerrüt swapı yaptırıyor ve bunun için 3,6 yüzdelik puan prim ödüyorlar. Yani Türkiye dış borçları çevirmekte hem zorlanıyor, hem de pahalı borçlanıyor. Bu şartlarda devlet veya özel sektör olsun, dış borçlarında temerrüt riski yüksektir. Döviz bulamazlarsa temerrüte düşerler. Bunun için de Merkez Bankası rezervleri son çaredir.

3. CDS oranları ülke riskini gösteriyor. Uluslararası piyasalarda ekonomiye duyulan güveni artırmak ve CDS oranlarının düşmesi için Merkez Bankası rezervlerinin yeterli olması gerekir.

Merkez Bankası döviz rezervlerini nasıl artırır?

MB kambiyo piyasasından doğrudan döviz satın alır. Döviz alım ihaleleri düzenler;

Borçlanma kanallarını kullanarak borç alır;

Bankaların mevduat için merkez Bankasında tuttukları zorunlu karşılık oranlarını artırır.

Söz gelimi son ayda IMF pandemi desteği olarak 190 üye ülkeye SDR (Special Drawing Rights (Özel çekme hakları) tahsis etti. Türkiye''ye de IMF''de olan yüzde 0,98 sermaye payı nedeniyle 6,3 milyar dolarlık koşulsuz kredi aldı. Bu parayı Merkez Bankası geri ödeyecek ve fakat şartları uygun olduğu için kullanması gereken bir imkan oldu.

Yine Merkez Bankası 15 Eylül''de bankalarda döviz mevduatının, Merkez Bankasında tutulan zorunlu karşılık oranlarını artırdı. Bir yıla kadar vadeli olanları, yüzde 21''den yüzde 23''e, bir yıldan uzun vadeli olanları ise yüzde 15''ten yüzde 17''ye çıkardı. Bu yolla Merkez Bankası rezervlerinin 3,4 milyar dolar artması hesaplanıyor.

Merkez Bankasının ne kadar rezervi var?

10 Eylül tarihli Merkez Bankası rezerv varlıkları toplamı 119,3 milyar dolardır. Buna karşılık yükümlülükleri toplamı 160,7 milyar dolardır.

Merkez bankası yükümlülükleri;

Önceden belirlenmiş kısa dönemli çıkışları,

Yurt içi forward, future açık poziyonunu,

Şarta bağlı döviz yükümlülükleri (bankacılık sektöründeki döviz mevduatlarına karşı MB''da tutulan karşılıkları) kapsar.

Merkez Bankası borçlanarak döviz rezervlerini artırabilir, ancak yükülüğün fazla olması hem net rezervin eksi olması demektir, hem de faiz ödediği için rezerv tutmanın maliyeti yüksektir.

Merkez bankalarının kullanabilecekleri döviz tutarını net döviz rezervi belirler.

Merkez Bankası verilerine göre 10 Eylül 2021 Merkez Bankasının Swap hariç net rezervi eksi 40,6 milyar dolardır.

2018 öncesine kadar net rezerv "artı 40 milyar dolar" dolayında iken 128 milyar dolar olayından sonra "eksiye" geçti. Eskiye göre Yaklaşık 80 ile 100 milyar dolar arasında fark oluştu. Eğer MB 100 milyar doları piyasaya sürmüş olsaydı, dolar beş liraya düşerdi. Kısa sürede bu kadar bir farkın ortaya çıkması insanın aklını zorluyor ve normal MB döviz işlemleriyle açıklamak imkanı olmuyor.