Tarihin her döneminde jeopolitiktik ve jeostratejik önemi olan şehirlere egemen olmak istemişlerdir kavimler ve devletler. Nice savaşlar çıkmıştır bu yüzden. Egemen olma isteği ve savaşa varan mücadeleler, o şehirlerin tarih sayfaları içindeki payını da artırmıştır doğal olarak.
Kars böylesi şehirlerden biridir. Kars Tarihi, Cumhuriyet döneminde çok araştırıldı ve yazıldı. Bu araştırma ve yazılmada, rahmetli Prof. Dr. Fahrettin Kırzıoğlu Hocamızın önemli bir yeri vardır.
Kırzıoğlu Hoca da elbette aşılmalıydı, Kars Tarihi araştırmaları daha da ileri götürülmeliydi. İşin doğal akışı ve bilimin gereği bu idi. Bu gereği bir başka Karslı akademisyen üstlendi günümüzde. Adı: Ersin Hakan, Sakarya Üniversitesi Öğretim Üyesi. Daha önce Kars Tarihinin başlangıçtan Roma devrine dek olan bölümünü yazmış ve ben köşemde bu kitap hakkında tanıtıcı bilgiler vermiştim. Ersin Hakan, geçenlerde 1136 sayfalık dev bir yapıtla çıkageldi evime. Bu 1136 sayfa, Roma döneminden başlıyor, Atatürk’ün 6 Ekim 1924’te Kars’a gelişi ile sonlanıyor.
Bu kitap salt bir Kars Tarihi değil, Ermeni, Gürcü, İlhanlı, Akkoyunlu, Safevi, Azerbaycan, İran, Rus, Selçuklu ve Osmanlı tarihlerine ilişkin önemli, değerli ve özgün bilgiler de ayrıntılı olarak derc olunmuş kronolojik akışa. Karapapaklar ve Kars’ın önemli ailelerinden Hatunoğulları da enine boyuna araştırılmış, bu konuları merak edenler için bulunmaz bir kaynak. Namık Kemal’in Kırım Savaşı’nda Kars’a değgin anıları da bir tarih hazinesi. Başka önemli ve değerli bilgiler de var: 93 Harbinde Ruslara harp tazminatı olarak verilen elviye-i selase yani üç il’den biri olan Batum, direnmiş, Rusları bu ilimize sokmamıştı. Ne ki, II.Abdülhamit bu ili de Ruslara vermekten geri durmamıştı. Kars’ı alan Ruslar, geniş yollar açmak bahanesiyle onlarca tarihi eser ve camiyi yıktılar, halk göçe zorlandı, etnik ve mezhepsel olarak bölünmek istendi, Türk sözcüğü yasak edildi.
Bunlar sizlere sunabileceğim çok özel bilgi kırıntıları... Böylesine oylumlu bir kitabın yeterince tanıtımı ve okura anlatımı çok çetin bir iş. Bu kadarla yetineyim ve kitabın finansmanını üstlenen Kocaeli-Derince Belediyesi’ni kutlayayım gönülden.
Söz edeceğim ikinci yapıt “19 Yüzyıl Bayburt/Sosyo-Ekonomik, İdari ve Demoğrafik Yapı” adını taşıyor. Yrd. Doç. Dr.Yunus Özger yazmış. Yunus Özger, Yozgat Bozok Üniversitesi Öğretim Üyesi. Memleketi Bayburt’a yönelik araştırmaları ile tanınıyor. Özger bu kitabı hazırlarken Osmanlı Temettuat Defterleri, Evkaf ve Nüfus Defterleri, Salname ve Seyahatnamelerden yararlanmış. Bu araştırmaları tarihi olaylara ışık tutmuş, onları daha da anlaşılabilir ve yorumlanabilir duruma getirmiş.
Bayburt’un 19. yüzyıldaki nüfus bilgileri ve bileşimi, eğitim kurumları ve durumları, ekonomik yapısı, giyim kuşam, vergi türleri ve dağılımları, madencilik, Ermeni olayları, şehrin yönetim tarzına ilişkin önemli ve değerli bilgiler bu kitapta ayrıntılı olarak var. Kütüphanelere değgin de özel bilgiler var. Sözgelimi Ziyaiye Kütüphanesi’nde 1876 adet değerli yapıt bulunuyormuş, Ruslar 1.Dünya Savaşı sırasında bu kitapları alıp Leningrad Kütüphanesi’ne götürmüşler.
Yunus Bey’in bu yapıtı IQ Kültür Sanat Yayıncılık tarafından yayımlanmış. Bu üretken akademisyen-yazara selam ediyorum, başarılarının artarak devamını diliyorum.
