Rahmetli İldeniz Kurtulan’ın “Amcam Hamlet” adlı romanının arka kapağında “Azerbaycan... Türkülerine bunca yakın, tarihine onca uzak olduğumuz ülke” tespitine yer veriliyordu.. Ne kadar doğru... Milliyetçilerimizin içinde bile haritada Karabağ’ı gösteremeyecek olanlar, Karabağ’la Dağlık Karabağ’ın farkını merak etmeyenler var.
Azerbaycan’ın ekonomisine de çok uzağız, bu anlamda Azerbaycan çoğumuza yıldızlar kadar uzak.
Bu yazımda Azerbaycan ekonomisine dair özet bilgiler verecek, bu ekonomi içinde Türkiye’nin yeri ve ağırlığını yansıtmaya çalışacağım.
Yaklaşık 9 milyon nüfusu var Azerbaycan’ın, bu nüfusun 2 milyonu başkent Bakû’da yaşıyor. Kişi başına düşen milli gelir 11.488 dolar (reel olarak 5.488 dolar). 2011 yılında ülkenin GSYİH’sı 79 milyar dolar olmuştur. Reel GSYİH artışı 2011 yılı itibariyle %9,4’tür. Azerbaycan, Türk Cumhuriyetleri içinde GSYİH bakımından 3.sıradır (İlk iki sırada Türkiye ve Kazakistan, 4, 5 ve 6’da ise Özbekistan, Türkmenistan ve Kırgızistan var). Ülkede GSYİH’nın sektörlere göre dağılımında ilginç bulgular görülmekte. 2008 rakamlarına göre, GSİYH’nin % 47,5’u madencilikten (aslan payı petrolün), %39,4,’ü de Sanayi’den geliyor, yani diğer sektörlerin payı sadece %13,1.
Azerbaycan Karabağ savaşı yıllarında hiperenflasyon yaşamış bir ülke. 1994 yılında oran % 1664’tü. Sonra ekonomik mücadele başladı 2005’te %5,3’e, 2009’da ise %0,6’ya inmiş oldu. Büyük başarı.
Azerbaycan’ın ihracat gelirleri sürekli olarak artmaktadır. 2002 yılında 2,3 milyar dolar iken, 2008 yılında 47 milyar dolara yükselmiştir. Petrol fiyatlarındaki azalışa bağlı olarak bu rakam 2010 yılında 21.3 milyar dolara inmişse de, reel artış istikrarlı olarak devam etmektedir. Azerbaycan BDT ülkeleri arasında ihracatta beşincidir. Ülke, uzun yıllardır dış ticaret fazlası vermektedir. 2009 yılında dış ticaret fazlası 8,5 milyar dolar olmuştur. Ülkenin dış ödemeler bilançosu da fazla vermektedir ve Azerbaycan bu bağlamda dünya ülkeleri arasında 19.sırayı almaktadır. Türkiye ise müzmin cari açığı ile 184. sırada.
Azerbaycan’ın ithalat ürünlerinde Türkiye önemli pay ve yere sahip. Önce gıda maddeleri: Bisküvi, şekerli ve çikolatalı mamuller, kanatlı etler, yaş meyve ve sebze ithalatında üç, maya ve yumurta ithalatında birinci, makarnada ikinci sıradayız. Sanayi ürünlerinde ise durum şöyle: İnşaat malzemesi, otomotiv ana ve yan sanayi (kamyonda özellikle), demir çelik, iş ve maden makineleri, kâğıt ve kartonda (tuvalet kâğıdı, kâğıt havlu ve mendil özellikle) birinci; doğal taşlarda beş, diğer otomotiv ve demir çelik ürünlerinde iki ve üçüncü sıraları alıyoruz.
Azerbaycan’da gelir dağılımına dair yapılmış ve yayınlanmış bir çalışma var, elimde (Lalezar Kitabevi/Dr.Asif Kurban). Rakamlar biraz eski (2007) ama iyi bir çalışma. Bu kitaptaki bilgilere göre; Azerbaycan’da coğrafi gelir dağılım bozuk, kişisel gelir dağılımı gittikçe iyileşiyorsa da Bakû dışında yoksulluk oldukça yaygın, sektörel dağılımda ise inşaat sektörüne aşırı kaynak aktarıldığı için tarım ve hizmet sektörü gerilemiş. Vergi kanunlarında sorunlar var, kayıt dışılıktan dolayı vergi toplanamıyor, vergi gelirlerinin bütçedeki payı az.
Azerbaycan’ın Türkiye’de savunma sanayi ile petrokimya sektöründe önemli yatırımları bulunuyor.
