Tarihi süreç izlendiğinde Osmanlıdan günümüze yaşanan aşiret isyanlarının zamanlaması her şeyi anlatıyor gibidir. Biz yazımızda bu gelişmelerin yalnızca birbirleriyle ilişkisinin tarihi serüvenine değineceğiz.
Osmanlı bir yandan 1806-1812 Türk-Rus Savaşını sürdürüyor diğer yandan Sırpların çıkardığı isyanla (1804-1807) boğuşuyordu. İşte tam bu sırada Kürt Babanzade Ahmet Paşa İsyanı patlak verdi.
Kavalalı Mehmet Ali Paşa 1831 baharında isyan etmiş ve oğlu İbrahim Paşa Osmanlı ordusunu mağlup etmişti. Şartların müsaitliğini fırsat bilerek cesaret alan Soran aşiret reisi Mir Muhammed isyan etmiştir. 1828-1829 Türk-Rus Savaşı ve 1831 yılında Nizip’te Mehmet Ali Paşa’nın Osmanlı Ordusunu yenmesi üzerine Aşiret reisi Bedirhan Bey, Ermeni ve Nasturi’lerin desteğini de sağlayarak isyan etmiştir. Bu arada Kavalalı İsyanı sürerken Kör Mehmet Paşa isyan etmiş, 1833 Kütahya anlaşmasıyla Kavalalı tehlikesi ortadan kalkınca Kürt Kör Mehmet Paşa İran’a kaçmak zorunda kalmıştır.
Osmanlı Devleti baskına uğramıştı. Balkan savaşında kan gövdeyi götürüyordu. Osmanlı Ordusu bozgunu yaşamıştı. Ruslar, Kürt Teavün Cemiyeti üyeleri ve Kürt aşiret reislerini kışkırtması sonucunda Kürt Şeyh Selim, isyan çıkarttı. Buna rağmen tenkille görevlendirilen Osmanlı kuvvetleri isyanı bastırdı. Şeyh Selim ve yardımcıları kaçarak Bitlis’te bulunan Rus Konsolosluğu’na sığındılar. Birinci Dünya Savaşı bitinceye kadar da burada kaldılar.
16 Mart 1920’de İngiliz askerleri Şehzadebaşı Karakolunu basıp İstanbul’un fiili işgalini başlatmışlardı. Savaşı Osmanlı kaybedince İngiliz ve Fransızlar Rum Pontus, Kürt ve Ermeni devleti kuracakları vaadiyle aşiretleri kışkırtmışlardı. Bu aşiret reislerinden Cemil Ceto 300 kadar silahlı adamıyla ayaklanma başlatmıştır.
6-11 Ocak 1921’de Birinci İnönü Savaşı yapılmıştı. 23-31 Mart 1921 tarihinde Türk Ordusu 2. İnönü savaşını yapıyordu. Tam da bu sırada 6 Mart 1921 tarihinde Aşiret reisleri Koçkiri (Zara) Kürt isyanını başlattılar. İngilizlerin Mili mücadelenin en kritik günlerinde Türk ordusunu güç durumda bırakmak için yaptıkları tahrikin neticesi olarak bu isyan çıkartılmıştır.
19 Mayıs 1924’de Türkiye ile İngiltere arasında Musul Sorununu çözmek için görüşmeler sürerken İngiltere Türkiye’ye ültimatom vererek masadan kalktı. 6 Ağustos 1924 tarihinde de İngiltere konuyu görüşmek üzere Milletler Cemiyeti’ne başvurdu. 7 Ağustos 1924 günü Hakkari yöresinde Nasturiler ayaklandı. Bu ayaklanmayı bastırmakla görevli subaylardan bazıları silahlarıyla birlikte birliklerinden kaçarak İngilizlere sığındılar. 13 Şubat 1925 Milletler Cemiyeti Komisyonu Musul Vilayetinde dolaşırken Türkiye’de Şeyh Sait ayaklanması çıktı.
1937 yılında Türkiye ile Fransa arasında Hatay ilinin akibeti görüşülüyorken bu defa da Dersim’de Seyit Rıza’nın liderliğindeki Kürt isyanı başladı. Türkiye’nin elini zayıflatmaya yarayan bu isyanda Fransız ya da İngilizlerin katkısı ne kadardır? Pek bilinmiyor. Nuri Dersimi, Seyit Rıza adına İngilizlerden kendisinin yardım istediğini yazıyor. Ancak bu talebin İngilizler tarafından usulüne uygun biçimde reddedildiğini de ilave ediyor. Fransızlarla ne tür ilişkiler içinde olduğundan ise söz etmiyor.
İkinci Dünya Savaşı’nın hemen sonunda SSCB, İran’ı işgal eder. Sovyetlerin desteğiyle Kürt Lider Gazi Muhammed 22 Ocak 1946’da Mahabad Kürt Cumhuriyeti’ni ilan eder. 1991 yılında ABD ile Irak arasında 1. Körfez Savaşı çıkar. Barzani ve Talabani, Irak’ta isyan eder. ABD çekilir, Kürtler kitleler halinde Türkiye’ye sığınır. ABD, 2003’de ikinci Körfez Savaşını yapar. Irak’ın Kuzeyinde Kürt Federal devleti kurulur. ABD, 2008’de Irak’tan çekilme kararı alır. Türkiye “Kürt Açılımı” projesini başlatır. Yaşananlar, yaşanacakları açıklamaya yetmiyor mu?
