Birinci Dünya Savaşı'nın ardından, 24 Temmuz 1923'te İsviçre'nin Lozan şehrinde imzalanan bu antlaşmaya Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) temsilcileri ile Birleşik Krallık, Fransa, İtalya, Japonya, Yunanistan, Romanya, Bulgaristan, Portekiz, Belçika ve Yugoslavya temsilcileri katıldı.
TBMM hükümetini İsmet İnönü başkanlığındaki Dr. Rıza Nur Bey ve Hasan Saka'dan oluşan heyet temsil etti.
Görüşmeler 20 Kasım 1922'de başlamış, Boğazlar sorunu, kapitülasyonlar, Musul-Kerkük ve Osmanlı Devleti'nin borçları gibi konular nedeniyle kesilmiş, 23 Nisan 1923'te yeniden başlamıştı.
Görüşmeler sonunda varılan anlaşmaya göre, Suriye sınırı 20 Ekim 1921'de imzalanan Ankara Antlaşması ile belirlenen şekliyle kabul edildi.
Irak sınırının ise ileride İngiltere ve TBMM arasında yapılacak bir görüşmeyle belirlenmesine karar verildi. Yunanistan sınırı, Mudanya Antlaşması'nda olduğu şekliyle kabul edilirken, Yunanistan savaş tazminatı olarak Karaağaç'ı Türkiye'ye bıraktı.
Antlaşmayla Sovyet sınırı, Gümrü, Moskova ve Kars Antlaşması ile belirlendiği gibi kaldı ve Doğu Anadolu'da bir Ermeni Devleti kurulmasından vazgeçildi. Kapitülasyonlar Lozan Antlaşması ile kesin olarak kaldırılırken, Bozcaada ve Gökçeada Türkiye'ye bırakıldı. İtalyanlara bırakılan On İki Ada ise, İkinci Dünya Savaşı'ndan sonra İtalya'nın çekilmesiyle Yunanistan'a bırakıldı.
TÜM AZINLIKLAR TÜRK VATANDAŞI KABUL EDİLDİ
Antlaşma uyarınca, Türk Devleti'nin sınırları içindeki yabancı okulların Türk kanunlarına uyması ve okulların eğitimlerinin Türk Devleti tarafından düzenlenmesi kayıt altına alındı. Fener Rum Patrikhanesi'nin yabancı kiliselerle ilişki kurmaması şartıyla Türkiye'de kalması kabul edilirken, azınlıklara verilen ayrıcalıklar kaldırıldı ve tüm azınlıklar Türk vatandaşı kabul edildi.
Anlaşmayla, İstanbul'daki Rumlar hariç diğer yerlerdeki Rumların Yunanistan'a, Batı Trakya hariç diğer illerdeki Türklerin ise Türkiye'ye gönderilmesi suretiyle iki ülke arasında nüfus mübadelesine karar verildi.
20 Temmuz 1936'da imzalanan Montrö Boğazlar Sözleşmesi ile de Lozan'da üzerinde en çok durulan Boğazlar konusu çözüme kavuşturuldu.
ANTLAŞMA, 143 MADDEDEN OLUŞUYOR
143 madde, bir önsöz ve 4 bölümden oluşan Lozan Barış Antlaşması'nın önsözünde, devletlerin bağımsızlığı ve egemenliğine saygı gösterilmesi prensibi yer alır. Lozan Barış Antlaşması, I. TBMM tarafından imzalanmış ve II. TBMM tarafından onaylanmıştır.
Bu antlaşma ile Türkiye Cumhuriyeti'nin bağımsızlığı ve Misak-ı Milli, İtilaf Devletleri tarafından resmen tanınmış ve kabul edilmiştir, Sevr Antlaşması da geçersiz hale gelmiştir. Ülke sınırları, Irak sınırı hariç, belirlenmiş ve Türkiye açısından Birinci Dünya Savaşı sona ermiştir.
Gazi Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk'ta Lozan Barış Antlaşması'na ilişkin, "Türk milleti aleyhine asırlardan beri hazırlanmış ve Sevr Antlaşması'yla tamamlandığı zannedilmiş bir suikastın yıkılışını ifade eden bir belgedir." ifadelerini kullanmıştır.
ANTLAŞMANIN ONAYLI SURETİ DIŞİŞLERİ BAKANLIĞI SİTESİNDE ERİŞİME AÇIK
Taraflarca tek nüsha olarak imzalanan Lozan Antlaşması'nın ıslak imzalı nüshası "depozitör ülke" sıfatıyla Fransa tarafından muhafaza edilmektedir. Diğer imzacı ülkelerdeki nüshalar ise antlaşmanın onaylı suretlerinden oluşur.
Onaylı suretlerden biri de Dışişleri Bakanlığı Arşivi'nde bulunmaktadır. Dışişleri Bakanlığı Arşiv Binası'nda aslı muhafaza edilen antlaşma, Bakanlığın internet sitesinde vatandaşların ve araştırmacıların erişimine açık tutulmaktadır.
