Türk toplulukları için karakteristik olan büyük göç hareketleri, eski ve Orta Çağ dünya tarihinde önemli bir yer tutar.
Türklerin ana yurdunun, eski çağlarda Altay-Sayan dağlarının kuzey batısı olduğu görülmüştür. Türklerin ilk ataları "savaşçı" topluluklar olarak M.Ö. 1700'den itibaren, etrafa hâkim olmaya başlamışlardı. Bu yayılma iki yüz yıl sonunda Altaylar ve Tanrı dağlarını içine almış bulunuyordu. Aynı soydan gelen topluluklar Kazakistan üzerinden Maveraünnehir'e gelerek burada Akdeniz ırkları ile temas kurarken batıya doğru açılan gruplar da Fin-Ugor kavimleriyle bağlantı sağlamışlardı.
M.Ö. 1500'de Türkler doğuda Baykal gölü, batıda Sibirya üzerinden Yayık(Ural) ırmağına kadar uzanan bölgede; güneyde Tanrı dağları, güneybatıda Kazakistan ve Güney Harezm'le sınırlı geniş sahada yaşıyorlardı. Türklerden kalabalık topluluklar (yaklaşık M.Ö. 1100 yıllarından itibaren) Çin'in kuzey batısındaki Kan-su ve Ordos bozkırlarına doğru yayılıyordu. Çin kayıtlarında "Hsiung-nu" adı ile gösterilen topluluğun çekirdeğini bu Türk boyları oluşturmaktaydı.
M.Ö. 1300-1000 yılları arasında bir kısım Türklerin, Türkistan sahasında bulundukları anlaşılmaktadır. Kuzeybatı Çin'de görülen boyalı seramiklerin daha ziyade Ön-Asya kaynaklı oluşu, bu iki ayrı bölge arasında bağlantıyı Türklerin sağladığını göstermektedir.
M.Ö 700'e kadar Altaylara yerleşen Türkler, asıl anayurtlarını artık tamamen boşaltmışlardı. Üç ayrı göçle, Ordos'a, Volga'ya ve Kuzey Batı Asya'ya yayılmıştı.
Türklerin Yakut kolunun bu devirde Sibirya'ya göç ettikleri sanılmaktadır. Bir müddet onlarla birlikte yaşayan Çuvaşlar ise batıya yönelerek Ural dağlarının güneyine gelmişlerdir.
M.Ö. IV.- III. yüzyıllarda iki büyük Türk topluluğunun biri İrtiş nehrinden batıda Hazar çevresine kadar olan bölgede yaşıyordu.(Batı Türkleri) ikinci topluluk ise İç-Asya'nın çeşitli yerlerinde ve Kuzey batı Çin'deydi. (Doğu Türkistan) Hindistan'ın İndus-Pencap havalisine doğru ilk Türk hareketinin de M.Ö. birinci binin başlarında olduğu tahmin edilmektedir.
Milattan Sonra Türk Göçleri
Milattan sonraki yüzyıllarda meydana gelen Türk göçleri hakkında kesin sayılabilecek tarihi bilgiler vardır. Bu göçler sırasıyla şöyle olmuştur;
a) I. yüzyıl sonları ile II. yüzyıl ortalarında Hunlar, Orhun bölgesinden Güney Kazakistan bozkırlarına ve Türkistan'a;
b) 350 yıllarında Ak-Hunlar, Afganistan ve Kuzey Hindistan'a
c) 375'i takip eden yıllarda yine Hunlar, Avrupa'ya
d) 461-465 arasında Ogurlar, Güneybatı Sibirya'dan Güney Rusya'ya;
e) V. yüzyılın ikinci yarısında Sabarlar, Aral'ın kuzeyinden Kafkaslara;
f) VI. yüzyılın ortasında Avarlar, Orta Asya'dan Orta Avrupa'ya;
g) 669'u takip eden yıllarda Bulgarlar, Karadeniz'in kuzeyinden Balkanlara ve Volga nehri kıyılarına;
h) 830'dan sonra Macarlarla birlikte bazı Türk boyları Kafkasların kuzeyinden Orta Avrupa'ya
i) 840'ı takip eden yıllarda Uygurlar, Orhun bölgesinden İç Asya'ya; IX.-XI. yüzyıllar arasında Peçenek, Kuman(Kıpçak) ve Oğuzların bir kolu olan Uzlar, Doğu Avrupa'ya ve Balkanlara;
j) X. yüzyılda Oğuzlar, Orhun bölgesinden Seyhun nehri kıyılarına;
k) XI. yüzyılda aynı Oğuz boyları Maveraünnehir üzerinden İran'a ve Anadolu'ya göç etmişlerdir.
Bu konularda daha fazla bilgi isteyenler, benim "İslam Öncesi Türk Tarihi ve Kültürü" adlı kitabımın bibliyografyasından faydalanabilirler.
