Tarihçi yazar Sinan Meydan, Sözcü gazetesinde yayınlanan köşesinde, tarihteki ilk Mustafa Kemal Atatürk hakkında çarpıcı bilgilere yer verdi. Meydan, tarihteki ilk Mustafa Kemal Anıtı’nın 1917 yılında Osmanlı döneminde, Urfa’da dikildiğini belirterek, “İlk Atatürk (Mustafa Kemal) anıtı, Çanakkale Savaşı''ndan iki yıl kadar sonra, 1917''de, Osmanlı döneminde, Urfa''da dikildi. İlk “Mustafa Kemal Paşa Caddesi” de yine 1917''de Urfa''da açıldı” dedi.
Tarihçi- yazar Sinan Meydan’ın Sözcü gazetesinde yayınlanan “İlk Mustafa Kemal Anıtı” başlıklı yazısı şu şekilde:
Üç gün sonra Çanakkale Deniz Zaferi''nin 106. yıl dönümü… 18 Mart 1915''te İngiliz-Fransız birleşik donanması Çanakkale''yi denizden geçemeyince Müttefikler, 25 Nisan 1915''te Gelibolu Yarımadası''na çıkarma yaptılar. Böylece Çanakkale Kara Muharebeleri başladı. Düşman, 8 ay kadar süren kanlı çarpışmalarda on binlerce kayıp verdikten sonra Çanakkale''den geri çekilmek zorunda kaldı.
Bugün, “Atatürk''süz bir Çanakkale Savaşı tarihi” anlatanlara, Urfa''da hâlâ ayakta duran 104 yıllık somut bir kanıtla, bir anıtla cevap vereceğim. Ayrıca bu anıtı diken “milli şehit” Urfa Mutasarrıfı Nusret Bey''in trajik öyküsünü anlatacağım.
ÇANAKKALE''DEKİ ATATÜRK
Yarbay Mustafa Kemal, Çanakkale''de, önce 25 Nisan 1915 sabahı Arıburnu''nda inisiyatif kullanarak 57. Alay''la 27. Alay''ın yardımına koşup düşman çıkarmasını durdurdu. Onun Arıburnu Muharebelerini yönettiği tepeye, 10 Mayıs 1915''te “Kemalyeri” adı verildi. Şevket Süreyya Aydemir''in deyişiyle “Mustafa Kemal''in doğum yeri Kemalyeri''dir. Çünkü Atatürk''ün çıkışı oradan ve Çanakkale muharebeleriyle başlar.”
Yarbay Mustafa Kemal, Arıburnu Zaferi sonrası “Arıburnu Kuvvetler Komutanlığı”na getirildi. Osmanlı İmtiyaz Nişanı ile ödüllendirildi. 1 Haziran 1915''te albaylığa terfi ettirildi.
8 Ağustos 1915 akşamı “Anafartalar Grup Komutanlığı”na getirildi. 9 Ağustos 1915''te Birinci Anafartalar Zaferi''ni kazandı. 10 Ağustos 1915 sabahı Conkbayırı Taarruzu''nu yönetti. 21 Ağustos 1915''te İkinci Anafartalar Zaferi''ni kazanarak Çanakkale''de düşmana son büyük darbeyi vurdu.
Mustafa Kemal, Çanakkale''de 8 Ağustos 1915''ten 10 Aralık 1915''e kadar 4 ay boyunca Anafartalar Grup Komutanı olarak yaklaşık 10 tümeni komuta etti. Komuta ettiği asker sayısı bir ara 135 bin kişiye kadar ulaştı. (Aydemir, s. 251). Çanakkale''de 5. Ordu Komutanı Mareşal Liman von Sanders''ten sonra en uzun süre en fazla kuvveti idare eden komutan Albay Mustafa Kemal''di.
Kimilerinin iddia ettiği gibi Atatürk''ün “Çanakkale kahramanlığı” sonradan Kemalistlerce uydurulmadı. Atatürk, Çanakkale Kara Muharebeleri sonunda “Anafartalar Kahramanı” olarak anılmaya başlandı.
29 Ekim 1915 tarihli Tasvir-i Efkâr Gazetesi birinci sayfada, bir yanda 18 Mart Deniz Zaferi''nin muzaffer kumandanı Cevat Çobanlı Paşa''ya, diğer yanda kara zaferlerinin kahramanı Albay Mustafa Kemal''e yer verdi.
Harp Mecmuası''nın Aralık 1915 tarihli 2. sayısının 6. sayfasında “Anafartalar Grubu Kumandanı Miralay Mustafa Kemal Bey” alt yazısıyla Çanakkale''deki Mustafa Kemal''in bir fotoğrafı yayınlandı.
Harp Mecmuası''nın Ocak 1916 tarihli 4. sayısında bu sefer kapakta Kireçtepe şehitliğinde mermi kovanlarının önünden geçen bir Mustafa Kemal fotoğrafına yer verildi.
Serveti Fünun Dergisi''nin 6 Ocak 1916 tarihli sayısının kapağını “Maiyetiyle birlikte Anafartalar Kumandanı Miralay Mustafa Kemal Bey''in” bir fotoğrafı süsledi.
Mehmet Emin Yurdakul, 1915''te Çanakkale şehitleri için yazdığı “Ordunun Destanı” adlı manzumesinin ilk dörtlüğünde “Ey Mustafa Kemallerin aziz yurdu” demişti. (Turan, s. 145)
Mustafa Kemal, Çanakkale Savaşı''ndan sonra 16. Kolordu Komutanlığı''na atandı. O sırada Edirne''deki bu ordunun başına geçmek için 27 Ocak 1916''da Karaağaç''a geldiğinde büyük bir törenle karşılandı. Kentin caddeleri süslenmiş, Abacılar Caddesi''ne, üzerinde “Yaşasın Arıburnu ve Anafartalar Kahramanları” ve “Yaşasın Arıburnu ve Anafartalar Kahramanı Mustafa Kemal Bey” yazılı iki büyük levha asılmıştı. Törene, kent halkı ile birlikte okullar ve yabancı konsoloslar da katılmıştı. 12. Tümen''in Rumeli Kahvesi önünde başlayan resmi geçidi 1.5 saat sürmüştü. (Turan, s. 145)
Mart 1918''de Yeni Mecmua''da Ruşen Eşref Ünaydın''ın, Anafartalar Kahramanı Mustafa Kemal''le yaptığı bir röportaj yayınlandı.
İstanbul''un İtilaf devletlerince işgalinden bir gün sonra, 14 Kasım 1918 tarihli Yeni Gün Gazetesi, birinci sayfanın sol alt köşesine bir Mustafa Kemal fotoğrafı koyarak “Çanakkale kahramanı Mustafa Kemal''in bir gün önce İstanbul''a geldiğini” belirtti.
31 Ağustos 1921 tarihli Tevhid-i Efkâr Gazetesi, “Çanakkale''de iki defa İstanbul''u kurtarmış olan Mustafa Kemal Paşa, bu defa da vatanı kurtaracaktır” diye manşet attı.
Yahya Kemal de 1921 yılında Çanakkale kahramanı Mustafa Kemal''in şöhretinden şöyle söz etmişti: “Fatih''te, Aksaray''da küçük dükkânlarda, Eminönü''ne kadar bütün vitrinlerde, muzaffer kumandanlarımızın yanında Mustafa Kemal Paşa''nın da resmi bulunurdu. Hatta köprüde şapkalı satıcılar, Mustafa Kemal Paşa''nın alçıdan küçük heykellerini satıyordu.” (Yahya Kemal, “Misakımilli”, İleri, 6 Mayıs 1921)
Çok daha önemlisi, Mustafa Kemal''in “Anafartalar Kahramanlığı” anısına 1917 yılında, Urfa''da bir anıt dikildi.
1. Dünya Savaşı''nda Anadolu''nun dört bir yanındaki vatan evlatları cepheden cepheye koştular. Çanakkale cephesine Urfa''dan giden bir tabur da orada Mustafa Kemal''in komutasında savaştı. Savaş sonrasında Çanakkale''den gazi olarak Urfa''ya dönen Mehmetçikler, komutanları “Anafartalar Kahramanı” Mustafa Kemal''i büyük bir hayranlıkla, büyük bir övgüyle çevrelerine anlattılar.
Çanakkale''den sonra Diyarbakır''da 16. Kolordu Komutanı olan Mustafa Kemal Paşa, 8 Ağustos 1916''da Muş ve Bitlis''i düşman işgalinden kurtardı. Ancak Muş, 25 Ağustos 1916''da tekrar işgal edildi. Mustafa Kemal Paşa, bu sefer de 2. Ordu Komutanlığı sırasında, 14 Mayıs 1917''de Muş''u ikinci defa Rus işgalinden kurtardı.
İşte Mustafa Kemal Paşa''nın Diyarbakır''daki 2. Ordu Komutanlığı günlerinde Urfa Mutasarrıflığına atanan Nusret Bey, “Anafartalar Kahramanı” Mustafa Kemal adına Urfa''da bir anıt dikmeye karar verdi.
1917 yılında önce Urfa''da, şehrin kuzey kesimini Karakoyun deresine bağlayan bir cadde açıldı. Bu yeni caddeye “Mustafa Kemal Paşa Caddesi” adı verildi. Sonra bu caddenin ortasına, tam hükümet konağının karşısına bir anıt çeşme yapıldı. Bu anıt çeşme de “Mustafa Kemal Paşa Anıt Çeşmesi” diye adlandırıldı. Dört cepheli anıtın her cephesine bir çeşme yerleştirildi. İki katlı ve 9 metre yüksekliğindeki anıtın ikinci kat sütunlarının başladığı bölümün dört cephesindeki özel bölmelere Osmanlıca, gidilecek yollar ve birer ok işareti ile yönler kazındı. Buna göre anıtın doğu cephesine “Kafkas Yolu” (1333), güney cephesine “Hindistan Yolu” (1333), kuzey cephesine “Bağdat Yolu”, batı cephesine ise “Mustafa Kemal Paşa Caddesi” (1333) yazıldı. 1959 yılında, anıtın üzerinde eski harflerle kazılı “Bağdat Yolu” silinerek onun yerine yeni harflerle “Ankara Yolu” yazıldı. Mimarı belli olmayan anıtın bölgedeki taş ustalarınca yapıldığı tahmin ediliyor.
“Mustafa Kemal Paşa Anıt Çeşmesi”, 1972 yılında bulunduğu yerden alınarak kent merkezinde Gaziantep-Diyarbakır-Mardin yolları kavşağında bugün “Şehit Nusret Bey Parkı” denilen yere taşındı. Afetinan, bu anıtın 1972''de “Vali Turgut Sayın tarafından yeni baştan tanzim edildiğini” yazıyor.
Böylece ilk Atatürk anıtı, Çanakkale Savaşı''ndan iki yıl kadar sonra, 1917''de, Osmanlı döneminde, Urfa''da dikildi. İlk “Mustafa Kemal Paşa Caddesi” de yine 1917''de Urfa''da açıldı.
1917''de Urfa''da Mustafa Kemal anıtının açılmasından bir yıl kadar sonra, 30 Ekim 1918''de Mondros Mütarekesi imzalandı. Osmanlı, I. Dünya Savaşı''ndan çekildi. Mondros sonrası işgaller başladı. İngilizler 1919''da Urfa''yı da işgal ettiler. Urfa işgal edildiğinde Nusret Bey, İngiliz işgal kuvvetleri komutanını karşılamadı, odasına gelince de koltuğunu ona vermedi. İşgalci komutan, bu durumun nedenini sorunca da Nusret Bey, “Haksız yere memleketi işgal eden bir kuvveti karşılamak bir Türk mutasarrıfına yakışmaz” cevabını verdi. İngilizler, Nusret Bey''i kendilerine karşı bir tehdit olarak görmeye başladılar.
