18 yaşını doldurmadan çalışma hayatına ilk adımı atan çocukların sayısı her geçen gün artmaktadır. 2021 yılında 500 bin olan sayı 2022 yılında 600 bine ulaşmıştı. 2023 Hane Halkı İşgücü Araştırması sonuçlarına göre 15-17 yaş aralığında çocukların iş gücüne katılma oranı yüzde 22,1 oldu ve 2022 yılına göre 3,4 puan artış kaydedildi. Atatürk’ün çocuklara armağan ettiği bir 23 Nisan tarihini daha geride bırakırken önümüzdeki istatistikler, çocuk çalışmasına ilişkin ayrıntılı değerlendirmeleri mecbur kılıyor.

İstihdamın yaklaşık %30’unun kayıt dışı olduğu göz önüne alındığında, kayıt dışılıktan en fazla çocukların etkileneceğini kestirmek güç değil. Nitekim çocuk istihdamı başta hizmet sektörü olmak üzere tarım ve imalat sektörlerinde yaygın. Birey çocukluk döneminde karar mekanizmasının gelişmemesi, kendini koruyamaması ve tehditlere açık olması nedenleriyle korunmuştur. Keza bu dönemde; kazalara karşı daha savunmasız olduğu kadar haklarından da bihaberdir. Bu nedenlerle çocuk ve genç işçi çalıştırmak için belli koşulların sağlanması gerekmektedir. Dezavantajlı grup olarak değerlendirildiklerinden dolayı iş mevzuatında çalışmaları özel koşullara bağlanmıştır.

Mevzuatımızda, çocuk işçi; 14 yaşını bitirmiş, 15 yaşını doldurmamış ve ilköğretimini tamamlamış çalışandır. Genç işçi ise; 15 yaşını tamamlamış ve 18 yaşını tamamlamamış çalışandır. Her iki statüye göre çalışma esasları ayrı ayrı belirlenmiştir. 14 yaşın altında çalışma ise yasaklanmıştır.

Genç ve çocuk işçilerin hangi işlerde çalışmaları yasaklanmıştır?

18 yaşın altında hem çocuk işçiler ve hem de genç işçiler için: Maden ocakları ile kablo döşemesi, kanalizasyon ve tünel inşaatı gibi yer altında veya su altında çalışılacak işlerde ve sanayiye ait işlerde gece çalıştırılmaları yasaktır. Çocukları çalıştırma yaşı ile çalıştırma yasağına aykırı davranılması yine çocuk ile genç işleri gece çalıştırmak veya ilgili yönetmelik hükümlerine aykırı hareket edilmesi durumunda 2024 yılı için 14.740 TL idari para cezası uygulanacaktır. Genç işçinin:

*Hazırlama, tamamlama ve temizleme işlerinde,

*Alkol, sigara ve bağımlılığa yol açan maddelerin üretimi ve toptan satış işlerinde,

*Parlayıcı, patlayıcı, zararlı ve tehlikeli maddelerin toptan ve perakende satış işleri ile bu gibi maddelerin imali, işlenmesi, depolanması işleri ve bu maddelere maruz kalma ihtimali bulunan her türlü işlerde,

*Gürültü ve/veya vibrasyonun yüksek olduğu ortamlarda yapılan işlerde,

*Aşırı sıcak ve soğuk ortamda çalışma gerektiren işlerde,

*Sağlığa zararlı ve meslek hastalığına yol açan maddeler ile yapılan işlerde,

*Radyoaktif maddelere ve zararlı ışınlara maruz kalınması ihtimali olan işlerde,

*Fazla dikkat isteyen ve aralıksız ayakta durmayı gerektiren işlerde,

*Parça başı ve prim sistemi ile ücret ödenen işlerde,

*Eğitim amaçlı işler hariç iş bitiminde evine veya ailesinin yanına dönmesine imkân sağlamayan işlerde,

*İşyeri hekimi raporu ile fiziki ve psikolojik yeterliliklerinin üzerinde olan işlerde,

*Eğitim, deney eksikliği, güvenlik konusunda dikkat eksikliği getirme ihtimali olan işlerde,

*Para taşıma ve tahsilat işlerinde,

*Çocuklara karşı işlenmiş suçlardan veya yüz kızartıcı suçlardan hüküm giymiş olan işveren veya işveren vekilinin olduğu iş yerlerinde çalıştırılması yasaktır.

Genç işçi çalıştırmak için ebeveyn onayı gerekli midir?

Genç işçinin velisi veya vasisine; çalışacağı iş, riskler ve alınan önlemlere ilişkin yazılı bilgilendirme yapılması ve onay alınması gerekmektedir.

Bunun yanı sıra genç işçiye de işe başlamadan; iş sağlığı ve güvenliği, işyerindeki riskler, işin niteliğine göre gerekli iş başı, uyum eğitimleri verilmesi, genç işçiye verilen eğitimin niteliği ileriki çalışma döneminde göz önünde tutulması, yaptığı işte değişiklik olması halinde genç işçinin güvenliğine ilişkin değerlendirme yapılması yerinde olacaktır.

Genç işçiler için çalışma süreleri ve ara dinlemeler nasıl düzenlenecek?

15 yaşını doldurmuş genç işçi için çalışma süreleri günde 8 saat ve haftada 40 saate kadar çıkarılabilecektir. Genç işçi için günlük çalışma süresi, yirmi dört saatlik zaman dilimi içinde kesintisiz 14 saat dinlenme süresi verilerek oluşturulmalıdır. Genç işçinin hafta tatili izini ise kesintisiz 40 saatten aşağı düzenlenemez. Ayrıca hafta tatili ücreti de ödenecektir. İşverenin vermesi gereken eğitimlerde, işyeri dışında gönderdiği kurslar ve toplantılarda, yetkili kurum ve kuruluşlar tarafından düzenlenen mesleki eğitim programlarında geçen süreler çalışma süresinden sayılacaktır. Ara dinlenmeleri ise 2 saatten fazla 4 saatten az sürelerde 30 dakika, 4 saatten 7,5 saate kadar olan sürelerde çalışma süresinin ortasında 1 saat olarak uygulanacaktır.

Genç işçiler için yıllık izin süreleri nasıl uygulanacaktır?

Öncelikle genç işçi ulusal bayram ve genel tatil günlerinde çalıştırılmayacaktır. Bugünlerde ücretini çalışmadan alacaktır. Genç işçiye verilecek yıllık ücretli izin süresi 20 günden aşağı olamayacaktır. İzin süresi, kesintisiz kullandırılacaktır. İstisna olarak genç işçinin yazılı talebi ve menfaati ile en çok ikiye bölünebilecektir. Eğitimi süre genç işçiye yıllık ücretli izini okulunun veya kursunun tatil olduğunda verilmesi yerinde olacaktır.

18 yaşını doldurmadan sigortalı olmak olanaklı mı?

Genel olarak çocuk on beş yaşını doldurmamış ise çalışması yasak olarak kabul edilir. On dört yaşını dolduran çocuk ise ilköğretimi tamamlamış, gelişmelerine ve eğitiminin devamına engel durum bulunmuyorsa hafif işlerde çalıştırılabilecektir. Dolayısıyla çalışma yaşı yasakları dışında kalınarak çalışıldığında sigortalı olmak mümkün olacaktır. 18 yaşından önce sigortalı olanların sigortalılık süreleri 18 yaşını doldurdukları tarihte başlayacaktır. Bu döneme ilişkin bildirimleri prim ödeme gün sayılarının hesabına dâhil edilecektir. 30/04/2008 tarihinden sonra ilk defa sigortalı olanlarda sigortalılık süresi emeklilik koşulları içinde sayılmamaktadır. Sadece yaş ve prim ödeme gün sayısı koşulları bulunmaktadır. Bu durumda ilk defa işe başlanılan tarihin yaşlılık aylığı bağlanma koşullarına etkisi ortadan kalkmıştır. Dolayısıyla 18 yaşından önceki sigortalı bildirimler, prim ödeme gün sayısını arttırmış olacak, istenilen gün sayısına ulaşılmasını sağlayacaktır.

Sorularınız için e-posta adresi: hkaganoyken@gmail.com