Magmanın yeryuvarlağının yüzeyinden dışarı püskürerek çıktığı coğrafi yer şekillerine yanardağ ya da volkanik dağ adı verilir.
Güneş Sistemi'nde bulunan kayalık gezegen ve uydularda birçok yanardağ olmasına rağmen, bu olgu, en azından Dünya’da, genellikle tektonik plaka sınırlarında görülür.
Ne var ki, sıcak nokta yanardağlarında önemli istisnalar bulunur.
PATLAMALI BUHAR ÇIKIŞI
Yeryuvarlağının iç kesimlerinin çoğu gibi magmanın hareketleri ve dinamikleri de fazla iyi anlaşılamamıştır. Ancak bir püskürmenin yanardağın altında bulunan katı bir tabakaya (Dünya'nın kabuğuna) doğru magmanın hareket ederek bir "magma odacığı"nı işgal etmesinin ardından geldiği belirtilmektedir.
Sonunda, odacıktaki magma yukarı doğru itilir ve gezegenin yüzeyine lav olarak yayılır ya da yükselen magma civardaki yer şekillerinde bulunan suyu ısıtır ve patlamalı buhar çıkışlarına neden olur. Bu çıkışlar ya da magmadan kaçan gazlar, kaya, kül, volkanik cam veya volkanik külün kuvvetli bir şekilde fırlatılmasına yol açar. Püskürmeler daima kuvvetli olmasa da, akıntı veya büyük patlamalar şeklinde olabilirler.
ATEŞ GİBİ GÖRÜNEN PÜSKÜREN MADDENİN PARLAMASI
Karada bulunan çoğu yanardağ yok edici plaka marjlarında oluşur. Hareketli bu plakaların arasındaki sürtünme, okyanus kabuğunun erimesine neden olur ve düşen yoğunluk yeni oluşan magmanın yükselmesine yol açar. Magma yükseldikçe kıta kabuğundaki zayıf alanlardan geçer ve bir veya daha çok yanardağ olarak püskürür.
Duman olarak düşünülen, su buharı ve çoklukla kükürt buharlarıyla karışmış çok büyük miktarlarda ince tozdur. Ateş gibi görünen ise püsküren maddelerin parlamasıdır. Parlamanın nedeni, yüksek sıcaklıktır. Bu parlama toz ve buhar bulutlarından yansıdığı için yansıma da ateşe benzer.
YANARDAĞ KRATERİ
Bir yanardağın en şüpheli bölümü, genellikle kabaca dairesel olan ve içindeki menfezlerden gaz, lav ve püskürtü şeklinde magma çıkan krateridir.
Konik şekilde, hatta sıkça baca biçiminde, içinden magmanın çıktığı çöküntü olan bu yanardağ krateri, genelde zirvede bulunur. Herhangi bir patlamada sadece sıcak sıvı ortaya çıkmaz aynı zamanda katı ya da gaz halindeki maddeler de kraterden dışarı salınır.
Bir kraterin boyutları büyük ve bazen derinliği de çok fazla olabilir. Bu tarzda çok büyük şekillere genellikle kaldera denir. Bazı yanardağlar yalnızca kraterlerden oluşurlar ve dağları neredeyse hiç yoktur. Fakat çoğu kez krater, inanılmaz yüksekliklere ulaşabilen dağın tepesindedir. Ana bir kraterle sonlanan yanardağlara genelde konik denir.
